چکیده:
گودالباغچه یکی از گونههای معماری زیرزمینی و از عناصر مهم فضایی در خانههای سنتی یزد میباشد. این عنصر معماری در پاسخ به نیازهای مختلف اقلیمی، کارکردی و کالبدی شکل گرفته است بطوریکه امکان زیست خانواده در دل زمین به دور از هرگونه تابش مستقیم خورشید در فصل تابستان و زندگی در پناه خاک را در فصل زمستان فراهم میآورد. با وجود مطالعات گسترده درباره گودالباغچه و ویژگیهای کالبدی و فضایی این عنصر معماری، پژوهشهای کمتری درباره گونهشناسی شکلی گودالباغچه صورت گرفته است. هدف از این تحقیق بررسی نقش و کارکرد فضای گودالباغچه، دلایل شکلگیری این عنصر فضایی در گذر زمان و شناسایی و تحلیل گونههای شکلی متفاوت گودالباغچه در خانههای سنتی یزد میباشد. پرسش پژوهش اینکه؛ چه نوع گونهشناسی شکلی در حیاطهای گودالباغچهدار در خانههای سنتی شهر یزد وجود دارد؟ پارادایم مورد استفاده در این تحقیق کیفی و روش مورد استفاده، توصیفی تحلیلی میباشد. روش گردآوری اطلاعات این جستار، به صورت میدانی و اسنادی (کتابخانهای) است. در این پژوهش تعداد چهل نمونه از خانههای سنتی یزد مورد بازدید اولیه و بررسی میدانی دقیق قرار گرفت. با توجه به سطح تراز حیاطها و حضور عناصر فضایی گودالباغچه، هشت خانه از میان خانههای موجود که دارای گودالباغچه بوده است مورد گزینش و حیاطهای گودالباغچه در خانههای مربوطه از منظر کمی و کیفی مورد بررسی قرار گرفت. در میان انواع گونهشناسی در معماری، این پژوهش با تکیه بر گونهشناسی شکلی به مطالعه و تحلیل نمونههای انتخابی حیاطهای گودال باغچه در شهر یزد پرداخته است. با استخراج مولفههای موثر در گونهشناسی شکلی، به انتخاب چهار مولفه که نقش موثرتری در این گونهشناسی شکلی داشته، پرداخته است. در نهایت گونهشناسی شکلی فضاهای گودالباغچه از چهار منظر موقعیت استقرار گودالباغچه، هندسه گودالباغچه، چگونگی سازماندهی فضاهای همجوار گودالباغچه و در پایان از منظر عمق گودالباغچه و سطح تراز این عنصر فضایی مورد تحلیل و استنتاج قرارگرفت.
The sunken courtyard is one of the spatial types of underground architecture and an important
spatial element of traditional dwellings in the city of Yazd. This spatial element is formed in
response to a variety of factors, including climatic, functional, and physical requirements. In
addition, it allows a family to live in the heart of the earth in the summer, away from direct
sunshine, and in the winter, under the protection of the soil. Despite substantial research on
the physical and spatial characteristics of subterranean courtyards, little is known about their
formal typology. The purpose of this research is to investigate the significance and function of
sunken courtyards in traditional Yazd dwellings, as well as the causes for their genesis and their
formal typology. This is a qualitative study and the descriptive-analytical methodology was
employed. This paper’s data was gathered through a field survey and documents. In this study,
40 traditional houses in Yazd with pit courtyards were surveyed. Following that, eight houses
were chosen based on the level of the yards and the spatial features of sunken yards, and
were analyzed based on formal typology. As a result, many typologies based on four different
themes were presented, including the geometry of sunken courtyards, their location in houses,
the organization of spaces around pit yards, and the depth of sunken yards.