چکیده:
یکی از چالشهای اقتصاد ایران، مصرف فزاینده انرژی است. بهبود کارایی انرژی به عنوان ابزاری غیرقیمتی، یکی از سازوکارهای مقابله با روند فوقالذکر است اما اثر بازگشتی پدیدهای اقتصادی است که وقوع آن باعث کاهش کامل یا ناقص ذخیره انتظاری انرژی ناشی از بهبود کارایی میشود. برآورد اثر بازگشتی در کنار برخورداری از توجیهات اقتصادی، میتواند برای سیاستگذاران در راستای اتخاذ تصمیمهای آگاهانه یاریرسان باشد. در این مقاله با مدلسازی درونزای بهبود کارایی انرژی، اثر بازگشتی صنایع به تفکیک صنایع سنگین و سبک برای دوره زمانی 1374-1398 با روش دادههای پانل برآورد گردید. نتایج برای دوره مورد بررسی حاکیست که اولاً صنایع سنگین و سبک ایران برخوردار از زیانهای ناشی از مقیاس هستند اما در عین حال افزایش عوامل تولید باعث افزایش تولیدات این صنایع میشود. ثانیاً بهبود کارایی انرژی در صنایع سنگین و سبک ایران دارای فرآیند "فراموشی حین کار" است. ثالثاً متوسط اثر بازگشتی صنایع سنگین برابر با 127/3 درصد و همین رقم برای صنایع سبک برابر با 711/1 درصد است. قابل ذکر است که سهم جزء تولیدی اثر بازگشتی هم برای صنایع سنگین و هم برای صنایع سبک بیشتر از سهم جزء جانشینی بوده و به ترتیب برابر با 6/79 % و 4/93 % است.
One of the biggest challenges of Iran's economy is high-energy consumption along with high-energy intensity. Improving energy efficiency as a non-price tool is one of the most important ways to deal with above phenomenon, but rebound effect is an economic event whose presence causes a complete or incomplete reduction of expected reserves due to improved energy efficiency. Estimating rebound effect, in addition to having economic justifications, can also help economic policymakers to make informed decisions. In the present paper, by endogenous modeling of energy efficiency improvement, rebound effect of the Iran's industrial (manufacturing) activities by heavy and light industries for period 1374-1398 was estimated. The results show that average rebound effect of heavy industries in period under study is equal to 3.127 percent and the same figure in same period for light industries is equal to 1.711 percent. It is noteworthy that the share of output component of rebound effect for both heavy and light industries is higher than the share of substitution component and is equal to 79.6% and 93.4%, respectively.
خلاصه ماشینی:
در اين مقاله با مدلسازي درونزاي بهبود کارايي انرژي، اثر بازگشتي صنايع به تفکيک صنايع سنگين و سبک در دوره زماني ١٣٩٨-١٣٧٤ با روش داده هاي پانل برآورد گرديد.
مثلاً اثر بازگشتي ١٠ درصدي به اين معني است که ١٠% از صرفه جويي انرژي ناشي از 1 Statistical Review of World Energy, BP (2021) 2 Energy Efficiency Improvement (EEI) 3 Rebound Effect بهبود کارايي انرژي بواسطه عامل جانشيني و گسترش سطح توليد محصول ، خنثي شده است (گرينينگ و همکاران ١، ٢٠٠٠، ص ٣٩٥).
با توجه به اينکه مصرف انرژي در بخش صنعت ايران طبق آخرين آمار رسمي منتشره در سال ١٣٩٧ بالغ بر ٣٠ درصد از کل مصرف انرژي کشور است ٢، بنابراين برآورد اثر بازگشتي بخش صنعت ضروري است زيرا برآورد آن (همانطور که در انتهاي پاراگراف قبل هم گفته شد) ميتواند کمک شاياني به سياستگذار اقتصادي کند تا در دستيابي به هدف صرفه جويي انرژي بواسطه سياست هاي افزايش کارايي انرژي، دچار گمراهي و انحراف نشوند.
بنابراين وجود اثر بازگشتي بدين معني است که بهبود کارايي انرژي در صنايع سنگين و سبک باعث ميشود تا ذخيره انرژي کمتر از حد مورد انتظار محقق شود.
با توجه به اينکه مصرف انرژي در بخش صنعت ايران طبق آخرين آمار رسمي منتشره در سال ١٣٩٧ بالغ بر ٣٠ درصد از کل مصرف انرژي کشور است ، بنابراين برآورد اثر بازگشتي بخش صنعت ، امري ضروري بوده و در مقاله حاضر نيز تلاش شد تا اثر بازگشتي اين بخش به تفکيک صنايع سنگين و سبک براي دوره زماني ١٣٩٨- ١٣٧٤ برآورد شود.