چکیده:
در میان مولفه های چندلایه و ترکیبی هویتی ایران دوره ساسانی، آگاهی و تعلق تاریخی یکی از مهم ترین آنهاست که کمتر در پژوهش های مربوط به این عصر بدان توجه شده است. این عنصر هویتی در دوران پیشا ساسانی نیز وجود داشت، اما در این دوره با توجه به نگرش و ایدئولوژی سیاسی دینی ساسانیان و دادن رنگ و لعاب عامدانه به آن و حرکت در جهت مشخص و تعریف شده، اهمیت بیشتری یافت؛ زیرا از نظر موسسین سلسله، با اهتمام به این و اسطوره های ایرانی، نوعی آرمان اجتماعی و سامان فکری در جامعه به وجود می آمد و باعث یگانگی و همدلی طبقات مختلف مردم می شد. به عقیده ساسانیان، در کنار دین زردشتی، آگاهی و تعلق مشترک تاریخی یکی از عناصر اصلی برقراری وحدت و همبستگی اجتماعی در قلمرو «ایرانشهر» بود که موجب ایجاد نوعی «هم پندار گرایی تاریخی» در میان آنان می گشت. شکل گیری این آرمان از همان دوران اولیه روی کار آمدن خاندان ساسانی و اردشیر قابل ملاحظه است. هدف از این پژوهش باستناد به منابع و روش توصیقی- تحلیلی اثبات این آگاهی تاریخی است.
خلاصه ماشینی:
اين عنصر هويتي در دوران پيشا ساساني نيز وجود داشت ، اما در اين دوره با توجه به نگرش و ايدئولوژي سياسي ـ ديني ساسانيان و دادن رنگ و لعاب عامدانه به آن و حرکت در جهت مشخص و تعريف شده ، اهميت بيشتري يافت ؛ زيرا از نظر مؤسسين سلسله ، با اهتمام به اين و اسطوره هاي ايراني، نوعي آرمان اجتماعي و سامان فکري در جامعه به وجود ميآمدو باعث يگانگي و همدلي طبقات مختلف مردم مي شد.
قرينه هاي بسيار، حکايت از آن دارند که در دوران اشکاني هم روايت ها و داستان ها و سرودها به گونه زباني و سينه به سينه از سوي قصه گويان و «گوسان »ها(٦) براي مردم باز گفته مي شد (دوستخواه ، ١٣٨٤: ٦٥) که به نوبه خود باعث انتقال آنها به دوره ساساني نيز گرديد (يادمان باشد که اشکانيان از شرق ايران برخاستند که مهد داستان ها و اسطوره هاي ايراني بود).
در منابع مختلف ـ به ويژه شاهنامه ـ به اين مسأله اشاره شده است ؛ براي نمونه فردوسي، از زبان بهرام پنجم (گور) هنگامي که به تخت مي نشيند، ميگويد: نشستم به تخت فرخ پدر / بر آيين تهمورث دادگر(١٢) همچنين پادشاهان بعد از تعيين کردن جانشين خود و اندرز وي، يکي از توصيه هاي اصليشان به وليعهد، بکار گرفتن کردار شاهان گذشته بود.
(براي آگاهي بيشتر در اين باره نک : مري بويس ، «ادبيات و نوشته هاي اشکاني،» تاريخ ايران پژوهش دانشگاه کمبريج ، ج ٣، اشکانيان (قسمت دوم )، ويراسته : احسان يارشاطر، ترجمه تيمور قادري (تهران : مهتاب ، ١٣٨٧)،ص ١٤٠ـ ١٣٩).