چکیده:
علم رسمالمصحف، از قواعد و روشهایی در باب کتابت قرآن سخن میگوید که به واسطۀ منقولات دانشمندان از مصاحف کهن، در دسترس قرار گرفتهاند. کتابهای المقنع و مختصر التبیین، مهمترین منابع دانش رسمالمصحف به شمار میروند که در نگارش اکثر مصاحف جهان اسلام مورد استفاده قرار گرفتهاند؛ چنانکه به نویسندگان آنها، لقب «شیخین علم رسمالمصحف» اطلاق شده است. این مقاله کوشیده است که رسم کلمات مصحف تاشکند بهعنوان معروفترین مصحف از حیث انتساب به خلیفۀ سوم را با نقلهای دو کتاب مذکور مقایسه کرده و میزان انطباق گزارشهای رسمالمصحف را با رسم نمونهای از مصاحف کهن ارزیابی کند. رسم کلمات در مصحف تاشکند سه دسته است: 1- رسمهایی که با نقلهای شیخین همخوانی دارد؛ 2- رسمهایی که تنها با نقلهای یکی از شیخین همخوانی دارد؛ 3- رسمهایی که با نقلهای شیخین ناهمخوان است. رسمهای ناهمخوان با نقلهای شیخین در مصحف تاشکند، به دو بخش قابل تقسیم است: الف) رسمهایی که عالمانی دیگر، آنها را در گزارشهای خود، نقل کردهاند؛ ب) رسمهایی که برای آنها گزارشی یافت نمیشود. نتیجۀ پژوهش حاضر نشان از آن دارد که گزارشهای علم رسمالمصحف باید با مراجعۀ مستقیم به مصاحف کهن، تکمیل و در مواردی اصلاح شوند.
Tashkent Codex is the most famous Codex in terms of its attribution to ʿUthman. The books al-Muqniʿ and Mukhtasar al-Tabyin are the most important sources containing the orthography of the ʿUthmanic codices and the main criterion for measuring the Quranic Orthography. This article tries to compare the orthography of Tashkent codex with the traditions of these two books and assess the orthography reports. The words of Tashkent codex are divided into three categories: 1. Words that are consistent with the traditions of the two books of al-Muqniʿ and Mukhtasar al-Tabyin; 2. Words that are consistent only with the traditions of al-Muqniʿ or Mukhtasar al-Tabyin; 3. Words that are inconsistent with the traditions of the books of al-Muqniʿ and Mukhtasar al-Tabyin. Words that are inconsistent with the traditions of Sheykheyn in this codex can be divided into two parts: A) Words that do not correspond to the traditions of Sheykheyn, But other scholars have mentioned it; B) Words that do not correspond to the traditions of Sheykheyn and also there is no any other traditions confirming that orthography. The result of the study indicates that the orthography traditions should be supplemented and corrected in some cases by referring directly to the ancient codices.
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضر در صدد است که به عنوان نمونه ، رسم مصحف تاشکند را با قواعد و نقل هاي دو کتاب المقنع في معرفۀ مرسوم مصاحف الامصار و مختصر التبيين لهجاء التنزيل که از سوي شيخين علم رسم المصحف نوشته شده ، مقايسه کرده و ميزان انطباق گزارش هاي آن دو را با رسم الخط اين مصحف ارزيابي کند.
نگارش کلمات قرآن در مصحف تاشکند همچون ساير نسخه هاي خطي قديم قرآن ، هر چند در بسياري از موارد با گزارش هاي نقل شده در علم رسم المصحف همخواني دارد؛ اما در مجموع ، تابع معيارها و ملاکهاي مشخصي نيست و در مواردي نگارش يک کلمه به دو صورت انجام گرفته است ؛ مانند کلمۀ «السماوات » که گاه به صورت «السموت » (بقره /٣١) و گاه به صورت «السماوت » (اسراء/٩٩) نوشته شده است .
قاعدة همزه برخي از کلمات در مصحف تاشکند، خلاف املاي معاصر عربي و مطابق با نقل هاي شيخين در رسم المصحف نوشته شده اند که از اين ميان ميتوان به کلمات «نشؤا» (هود/ ٨٧) و «انبؤا (انعام / ٥) اشاره کرد (نک : داني، ١٤٠٧ق ، ٥٧-٥٨؛ ابوداود، ١٤٢١ق ، ٧٨/٢، ٤٦٩).
افزون بر اين ، برخي از کلمات مانند «لاالي» (آل عمران / ١٥٨)، در مصحف تاشکند به زيادت الف نوشته شده اند که تنها با نقل ابوعمرو داني مطابقت دارند (نک : داني، ١٤٠٧ق ، ٥٩-٦٠).