چکیده:
اهلبیت(ع) به عنوان افرادی که آگاه به تمام مفاهیم و معانی قرآن هستند؛ نقش کلیدی و
اساسی در تبیین حقایق قرآنی دارند. آیات قرآن کریم و روایات نیز موید این مطلب
است. مراجعه و دقت در روایات نشان میدهد که آموزههای اهلبیت(ع) تنها به تفسیر
آیاتی چند از قرآن محدود نمیشود و ایشان قواعد و اصولی را برای فهم صحیح و تفسیر
شایستهی قرآن به شاگردان خویش آموزش دادهاند و همواره شاگردان خویش را به
انتخاب شیوه درست تفسیر ترغیب مینمودند. به نظر میرسد در طول تاریخ تفسیر قرآن
کریم, اسلوب غالب بر تفسیرء تفسیر ترتیبی بوده است و مفسران تا قرن چهاردهم اقبال
کمتری به تفسیر موضوعی داشتهاند. این در حالی است که تفسیر موضوعی ممکن است از
نظر اصطلاحی, اصطلاحی جدید باشد ولی اصل و ریشه آن از زمان نزول قرآن و همراه
تفسیر ترتیبی وجود داشته است. این مطلب از روایات پیامبر و معصومان که منشاء علم
تفسیر هستند و بیانات ایشان به عنوان مرجعیت علمی و محک داوری مورد توجه است.
قابل آنبات: است از سوبی ختایت هل ریت به تفمیر موضوشی میتواقد دیش قاظم بر
صحت و اعتبار این سبک تفسیری باشد. در این نوشتار که با روش توصیفی-تحلیلی و
بر مبنای احادیث اهلبیت(ع) و بررسی سیر تاریخی تفسیر و منابع موجود صورت گرفته
این نتیجه حاصل شد که تفسیر موضوعی در عصر اهل بیت (ع) در دو عرصه ظهورو
نمود داشته است که یکی از دو عرصه نمود مربوط به بهرهگیری گسترده اهل بیت از این
روش و بیان معارف و اصول عقاید و احکام توسط معصومان(ع) به شیوه موضوعی است
و عرصه دیگر نمود مربوط به آثاری است که توسط شاگردان و اصحاب معصومان(ع) به
منظور بیان و تفسیر یات به شیوه موضوعی در عصر اهل بیت(ع) و یا نزدیک به عصر
ایشان تالیف شده است.
خلاصه ماشینی:
این مطلب ازروایات پیامبرومعصومان که منشـاءعلـم تفسیرهستندوبیانات ایشان به عنوان مرجعیت علمیومحک داوریموردتوجه اسـت ، قابل اثبات است ازسوییعنایت اهل بیت به تفسیرموضوعیمیتوانـددلیلـیقـاطع بـر صحت واعتباراین سبک تفسیریباشد.
١-٢ روایات ارائه کننده تفسیر قرآن در حوزه های مختلف به شیوه موضوعی امامان معصوم (ع )درمقاطع مختلف ودرقالب هایمتنوع ازشیوه تفسیرموضـوعیبـرای بیان معارف قرآن استفاده مینمودندوبـدین ترتیـب اهـل بیـت (ع )شـاگردان وپیـروان و مخاطبان خویش رادرزمینه هایگونـاگون ماننـد؛عقایـدومعـارف ،مسـائل حقـوقیو اجتماعی،اخلاقیواحکام فقهیوغیره به قرآن ارجاع میدادند.
چنـین بـه نظـرمـیرسـدکـه امام (ع )دراین گفتگوبامأمون بااستشهادبه آیات قرآن ،هـم ازآیـاتیکـه درظـاهربـا عصمت انبیاءمخالف است دفع شبهه وابهام مینمایدوهم به نوعیعصمت انبیـاءبعـداز نبوتشان رابه اثبات میرساند.
(نک :ابن شعبه حرانی،٢٣٧) ٦-١-٢- اثبات افضلیت پیامبر خاتم (ص ) به شیوه موضوعی امام صادق (ع )طیمناظره ایباگروهیازمسیحیان بااستنادبه آیات قرآن افضلیت پیامبر خاتم (ص )رابه اثبات میرساندوبدین ترتیب به مسیحیانیکه مخاطب ایشان درمناظره بودندپاسخیشایسته ارائه مینماید.
درواقع امام (ع )دراین مناظره علاوه براین که بااستنادبه آیات قرآن یکیازمسائل عقیدتی؛یعنیافضلیت پیامبر(ص ) رااثبات مینمایددرپایان هم این چنین استدلال مینمایدکه پیامبراسلام (ص )افضل و اعلم ازموسیوعیسیوهمه پیامبران پیشین بوده وچون مانیزوارث علوم ودانش های اوهستیم پس مانیزازآن انبیاورسولان اعلم وافضلیم .
٢-٢ تألیفات موضوعی شاگردان و اصحاب اهل بیت (ع ) محوردوم کاربردتفسیرموضوعی،درعصراهل بیت (ع )مربوط به تألیف کتاب هاوآثـاری است که به شیوه موضوعیبه تفسیرآیات پرداخته اندکه البته این آثارکـه خـودبـه چنـد دسته قابل تقسیم است درعصراهل بیت (ع )ویانزدیک به عصرایشان توسـط اصـحاب و شاگردانشان تدوین شده است .