چکیده:
بغداد یا مدینه السلام کلان شهری اسلامی است که در تمامی عصر خلافت عباسیان ( 145-656 ه.ق ) توانست به عنوان پایتخت سیاسی ، فرهنگی و اقتصادی جهان اسلام جایگاه خود را همواره حفظ نماید. مسئله پژوهش حاضر بررسی وضعیت اقتصادی بغداد در قرن هفتم هجری است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که اوضاع خلفای عباسی در قرن هفتم هجری نشأت گرفته از شرایطی بود که آنان در زمانی که با امیران بویهی مواجه شدند از قدرت مطلقشان کاسته شد و تابع امیران بویهی شدند هرچند در این برهه ، بغداد با شکوفایی هایی همراه بود و درپی آن سلاطین سلجوقی ، پادشاهان خوارزمشاهی و اسماعیلیان به وخیم تر نمودن اوضاع افزودند . با بحرانی شدن شرایط سیاسی ، خلفای عباسی از نظر اقتصادی نیز تحت تأثیر قرار گرفتند و در زمینه های کشاورزی ، تجارت و صنعت آنان با رکود همراه شدند. با حملات مغولان عظمت و جایگاه آنان از بین رفت که بر پیکره شان لطمات سیاسی ، فرهنگی و اقتصادی وارد آورد . پس از کشتار وسیع در این شهر ، حاکمیت ایلخانی استقرار یافت و به دستور هلاکوخان ، عطاملک جوینی و برادرزاده اش به مدت بیست و چهار سال بر شهر بغداد حکمرانی نمودند که در رشد این شهر تاثیرگذار بودند و در کنار آنها غازان خان ، فرمانروای مغولی هم در احیای مجدد مجد و شکوه بغداد بی تاثیر نبود .
Baghdad or Medina al-Salam is an Islamic metropolis that was able to maintain its position as the political, cultural and economic capital of the Islamic world throughout the era of the Abbasid Caliphate (132-656 AH).The aim of the present study is to examine the economic situation of Baghdad in the seventh century AH.The results of the research indicate that the situation of the Abbasid caliphs in the seventh century AH originated from the situation that when they faced the Buwayhi emirs, their absolute power was reduced and they became subject to the Buwayhi emirs, although at this time, Baghdad was flourishing. Subsequently, the Seljuk sultans, the Khwarezmshahi kings, and the Ismailis made matters worse.As the political situation became critical, the Abbasid caliphs were also economically affected and their agriculture, trade, and industry stagnated.After a great massacre in this city, the patriarchal rule was established and by the order of Holakokhan, Atamalek Jovini and his nephew ruled the city of Baghdad for twenty-four years, which influenced the development of this city and along with them Ghazan Khan, the Mongol ruler. It was not ineffective in reviving the glory of Baghdad.
خلاصه ماشینی:
اين شهر در اواخر خلافت عباسي با نابساماني هايي در زمينۀ کشاورزي، صنعت و تجارت مواجه بود، اما هجوم ويرانگر مغولان به ويراني زيرساخت هاي اقتصادي و حتي سياسي و فرهنگي بغداد انجاميد.
با وجود وضعيت نامساعد اقتصادي پس از خليفه الناصرالدين الله و نيز صدمات ناشي از حملات مغول و به رغم تلاش هاي بيشائبۀ وزيران و ديوان سالاران ايراني براي بازسازي زيرساخت هاي اقتصادي و فرهنگي و سياسي، به دلايل مختلف اين شهر هرگز به رشد و شکوفايي ادوار نخستين خلافت عباسي نرسيد.
گزارش هاي تاريخي از وضعيت اقتصادي در بغداد در عصر ايلخانان يکي از ارکان اقتصادي سرزمين عراق و شهر بغداد کشاورزي بود که بر اثر حملۀ مغولان به اين شهر به اختلال دچار شد.
اقتصاد کشاورزي شهر بغداد قبل از حملۀ مغولان ، به خاطر فيضان و نقصان دو رودخانۀ دجله و فرات و وجود آفات و همچنين سياست گذاريهاي سياسي خلفا و اميران تخريب شده بود، ولي پس از آنکه مغولان اين شهر را تسخير کردند و حکمراني آن را به عطاملک جويني سپردند، اقدامات مهمي در بهبود وضعيت کشاورزي انجام شد که از تخريب بيشتر اقتصاد کشاورزي بغداد جلوگيري کرد.
(1168-1161/2 نکتۀ قابل بيان ديگر در زمينۀ تجارت اين است که وضعيت بحراني تجارت در قرن هاي ششم و هفتم هجريقمري به گونه اي بود که اوضاع مساعدي براي رشد تجارت بغداد فراهم نمي کرد، اما با آمدن مغولان و استقرار حکومت ايلخاني، موانع تجارت ـ همانند ناامني در راه هاي تجاري، اختلافات فرقه اي و مذهبي و وجود افراد زورگو که به بازارها آسيب مي زد ـ از ميان رفت .