چکیده:
درّۀ نادره متکلّفترین متنی است که دربارۀ رویدادهای زمان افشاریه به رشتۀ تحریر درآمده است. قصد مؤلف در این کتاب فضلفروشی و نوشتن نثر مشکل و متکلّف بوده و تاریخنویسی غرض ثانوی وی بوده است. او در این کتاب، ضمن ذکر رویدادها، برای هنرنمایی از امثال عربی بسیاری استفاده کرده است. بررسی این امثال در شناخت منابع استرآبادی در نگارش کتاب حائز اهمیت است. مهدیخان استرآبادی در درّۀ نادره از حدود ششصد مثل عربی بهره برده و سیّد جعفر شهیدی، مصحّح کتاب، در تصحیح و توضیح برخی از این امثال دچار لغزش شده است. مقالۀ حاضر به نقد تصحیح و تعلیقات امثال عربی درّۀ نادره مصحَّح شهیدی پرداخته است.
The Dorreh-ye Nadereh is the most complicated text ever written about the events during the Afsharid period. The author’s goal in writing such a book was primarily to show off his literary skills and to write difficult and stilted prose, actual historiography being his secondary aim. To demonstrate his artistic abilities while reporting the events, the author, Mirza Mahdi Astarabadi, has inserted numerous Arabic sayings. The examination of such expressions is important in identifying Astarabadi’s sources in writing his book, Dorreh-ye Nadereh, in which he has made use of some six hundred Arabic sayings. The book’s editor, Sayyed Ja’far Shahidi, has committed some errors in correcting and clarifying certain sayings. The present article is an attempt to critically examine the corrections and gloss of the Arabic sayings made in by Shahidi ‘s redaction of the Dorreh-ye Nadereh.
خلاصه ماشینی:
مهدیخان استرآبادی در درّۀ نادره از حدود ششصد مثل عربی بهره برده و سیّد جعفر شهیدی، مصحّح کتاب، در تصحیح و توضیح برخی از این امثال دچار لغزش شده است.
1 نقد و بررسی ● اتّقِ یوماً بینَ شِدقَیکَ الدَّخَن (استرآبادی، 1366: 675) 2 این مثل در درّۀ نادره چنین ضبط شده است: «و از نصیحت اتّق یوما بین شدقیک الدّخن تنبّه نپذیرفت...
● أصابَنا جارُّ الضَّبُع (استرآبادی، 1366: 611) این مثل در مجمع الامثال بهصورت «أصابنا وِجارُ الضَّبُع» ثبت شده است (میدانی، 1366: 1/394)؛ به معنای «باران سختی بر ما رسید».
این مثل هرچند در کتب مشهور امثال از قبیل مجمع الامثال، المستقصی فی الامثال و غیره ضبط نشده ولی در آثاری چون ثمار القلوب وارد شده است (نک.
این مثل در درّۀ نادره نادرست ضبط شده و صورت صحیح آن همان است که در مجمع الامثال آمده است: «جُرُفٌ مُنهالٌ و سحابٌ مُنجالٌ».
● خِربانُ أرضٍ صقرُها اَمَلّت (استرآبادی، 1366: 136) این مثل در مجمع الامثال بهصورت «خِربانُ ارضٍ صقرُها مُلِتُّ» ثبت شده است و برای قومی به کار میرود که پیشوایان و بزرگانش از حال مردمش غافل شوند و آنان را نادیده بگیرند (میدانی، 1366: 1/248).
این مثل که در اصل به شکل «من فَازَ بفلان فقد فَازَ بِالسَّهْمِ الأخيب» ثبت شده، در منابعی چون مجمع الامثال و المستقصی فی امثال العرب که مورد استفادۀ مرحوم شهیدی بوده، از امام علی(ع) نقل شده است (نک.
نتیجه مهدیخان استرآبادی در کتاب درّۀ نادره حدود ششصد مثل عربی به کار برده است.