چکیده:
هدف پژوهش حاضر شناسایی مضامین متناسب و مغایر با فرهنگ ایرانی اسلامی در ادبیات کودکان، با استفاده از روش پژوهش تحلیل محتوا (کمّی و کیفی) است. جامعه آماری شامل تمامی دانشآموزان پایههای اول، دوم و سوم ابتدایی (گروه سنی ب) در سال تحصیلی 96-1395 بودند (12933 نفر) که از این تعداد، 1000 نفر به روش نمونهگیری تصادفی خوشهای انتخاب شد. ابزارهای پژوهش پرسشنامه محقق ساخته (کمّی) و پرسشنامه محقق ساخته درباره مضامین متناسب و مغایر با فرهنگ اصیل ایرانی- اسلامی (کیفی) بود. در مرحله نخست، با استفاده از پرسشنامه کمّی، از نمونه هزارنفری دانش آموزان، درباره کتابهای موردعلاقهشان نظرخواهی شد. سپس با استفاده از نرمافزار Spss، بیست مورد از پر خوانندهترین کتابهای موردعلاقه آنها شناسایی و فراوانی هر یک از کتابها مشخص گردید. در مرحله دوم، کتابهای پر خواننده، در قالب پرسشنامه محقق ساخته کیفی در اختیار 20 نفر از صاحبنظران (شامل اساتید فلسفه تعلیم و تربیت، زبان و ادبیات فارسی و کارشناسان کتاب کودک) قرار گرفت. بدین ترتیب از آنها درباره مضامین مثبت و متناسب با فرهنگ ایرانی- اسلامی و مضامین منفی و مغایر با فرهنگ ایرانی- اسلامی نظرسنجی شد. درنهایت نتایج پرسشنامه کیفی نشان داد که در میان مضامین مثبت، «پیروزی نهایی خوبی بر بدی» و «ازدواج» و در میان مضامین منفی، «جادو» دارای بالاترین میزان توافق هستند. همچنین به نظر میرسد در این کتابها به آموزههای مذهبی، تغذیه خیال، کمک به زندگی واقعی کودک و آموزش چگونگی مواجهه با مشکلات توجه شده است. درمجموع، کتابهای بررسیشده از مضامین مثبت بیشتری در مقایسه با مضامین منفی برخوردار بودند.
The purpose of the present study was to identify the themes that are coordinate with and contrary to the Iranian- Islamic culture in children's literature, using content analysis (quantitative and qualitative). The statistical population consisted of all students, at second and third grade elementary school (age group B) in the academic year 2016-2017 (12933 students) out of which 1000 were selected by cluster random sampling. The research tools included a researcher-made questionnaire on the themes that were coordinate with and contrary to the Iranian-Islamic culture. In the first step, using a quantitative questionnaire, a sample of thousands of students was asked to rate their favorite books. Then, using SPSS23 software, twenty of the most popular books were identified and their frequency was determined. In the second phase, the most read books were provided to 20 literary experts in the form of a qualitative researcher-made questionnaire. They were then surveyed about the positive and appropriate themes as well as the negative and conflicting ones. Finally, the content analysis of the qualitative results showed that among the positive themes, the themes of "ultimate victory over evil" and "family and marriage" and among the negative themes, the theme of "magic" had the highest degree of agreement. The books also seem to focus on topics such as religious doctrines, fantasy nutrition, dealing with children's real-life needs, and teaching them how to deal with problems. Overall, the reviewed books had more positive themes than negative ones.
خلاصه ماشینی:
فرهنگ ایرانی- اسلامی، ادبیات کودکان ، گروه سنی «ب »، تحلیل محتوا مقدمه ادبیات کودک ابزاری آموزشی و نیز سرگرم کننده است که با آن میتوان به هدف های تربیتی والا دست یافت ، از طریق ادبیات ، کودکان و نوجوانان مسائل مختلف زندگی را میشناسند، راه های گوناگون روبرو شدن با آن ها را می آموزند و در نتیجه این گسترش دید و تخیل ، قدرت تفکر و سازندگی بیشتری به دست میآورند.
با توجه به مطالب فوق ، پژوهش حاضر تلاش دارد تا مضامین متناسب و مغایر با فرهنگ ایرانی- اسلامی در کتاب های کودکان گروه سنی «ب » را مورد بررسی قرار دهد.
امین دهقان و پریرخ در « تحلیل محتوای کتاب های داستانی مناسب کودکان در گروه سنی «ب » با رویکرد کتاب درمانی» (١٣٨٢) دریافتند که اغلب داستان ها با هدف درمان های روان شناختی نوشته نشده است ؛ بلکه رشد و شکوفایی استعدادها و آموزش و سرگرمی بیشتر موردتوجه بوده است .
همچنین ، فضلعلی در «بررسی تصاویر کتاب های داستانی ب و ج منتشر شده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال های ٨٧-٨٠ » (١٣٨٨) دریافت که تصاویر کتاب های داستانی مورد بررسی در مواردی همچون هماهنگی متن و تصویر، مکمل بودن تصاویر برای داستان ها، کیفیت هنری تصاویر، تناسب تصاویر با گروه سنی کودکان ، تناسب تعداد تصاویر با تعداد صفحات کتاب ، در حد مطلوبی بوده اند اما تصاویر کتاب ها در مواردی همچون نوآوری و جنبه ی آموزشی ضعف دارند.