چکیده:
این مقاله به بررسی چگونگی شکلگیری و گسترش سه نهاد اصلی صوفیه، خانقاه، رباط و زاویه در بیت المقدس دورۀ مملوکی پرداخته و این پرسش پی گرفته شده که کارکرد این نهادها در حیات اجتماعی و فرهنگی این شهر چه بوده است. بنابر یافتههای این پژوهش در این دوره 30 نهاد صوفیانه، شامل هفت خانقاه، شش رباط و 17 زاویه در بیت المقدس بنیاد نهاده شد. بانیان خانقاه ها و رباطها عمدتا سلاطین و امیران مملوکی بودند، امّا زاویهها را معمولا خود مشایخ صوفیه بنیاد می کردند. این نهادها افزون بر کارکردهای آموزشی و تربیتی، اقامتگاهی و مهمان پذیری کارکردهای کلان اجتماعی و فرهنگی نیز داشتند. از جملۀ این کارکردها مشروعیتبخشی به حکومت و سلاطین مملوکی بود؛ فرمانروایان مملوکی به عنوان بانیان اصلی و تامین کنندگان مالی این سه نهاد از آنها برای تحکیم و تقویت پایههای دینی سلطنت خویش بهره میگرفتند. شکلگیری و گسترش نهادهای صوفیه در این دوره همچنین یکی از عاملهای مهم در بازیابی هویت اسلامی بیت المقدس و اسلامی شدن این شهر بود.
This article examines the formation and expansion of three main institutions of Sufism including Khanqah, ribat, and zawiyah in Jerusalem during the Mamluk period and raises the question of what was the function of those institutions in the social and cultural life of the city. According to the findings of this study, thirty Sufi institutions including seven khanqahs, six ribats and 17 zawiyahs were founded in Jerusalem during this period. The founders of the khanqahs and Ribats were mainly Mamluk Sultans and Amirs, but the Zawiyahs were instituted by the Sufi sheikhs. In addition to their educational and pedagogic functions, those institutions also had a large social and cultural function of accommodation and hospitality. By that they legitimize the Mamluk rulers, as the main founders and financiers of the institutions and so they used them to strengthen the religious foundations of their monarchy. The formation and expansion of Sufi institutions during this period was also one of the important factors in restoring the Islamic identity of Jerusalem and the Islamization of the city.
خلاصه ماشینی:
نهادهاي صوفيه در بيت المقدس مملوکي و کارکردهاي اجتماعي و فرهنگي آنها 1 بتول شيخ دانشجوي دکتري رشتۀ تاريخ و تمدن ملل اسلامي ، دانشکده حقوق ، الهيات و علوم سياسي ، دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات ، تهران ، ايران 2 معصومعلي پنجه استاديار گروه تاريخ و تمدن ملل اسلامي ، دانشکده حقوق ، الهيات و علوم سياسي ، واحد علوم و تحقيقات ، دانشگاه آزاد اسلامي ، تهران ، ايران فهيمه مخبر دزفولي دانشيار گروه تاريخ و تمدن ملل اسلامي ، دانشکده حقوق ، الهيات و علوم سياسي ، واحد علوم و تحقيقات ، دانشگاه آزاد اسلامي ، تهران ، ايران چکيده اين مقاله به بررسي چگونگي شکل گيري و گسترش سه نهاد اصلي صوفيه ، خانقاه ، رباط و زاويه در بيت المقدس دورة مملوکي پرداخته و اين پرسش پيگرفته شده که کارکرد اين نهادها در حيات اجتماعي و فرهنگي اين شهر چه بوده است .
اين مقاله ضمن واکاوي چگونگي شکل گيري و گسترش سه نهاد اصلي صوفيه ، خانقاه ، رباط و زاويه در شهر بيت المقدس ، به اين پرسش پاسخ خواهد داد که کارکرد اين نهادها در حيات اجتماعي و فرهنگي اين شهر چه بود؟ ١)خانقاه ها خانقاه جايگاهي بود که صوفيان در آن گرد ميآمدند يا براي مدتي در آن مقيم ميشدند و با نظارت شيخ خانقاه به عبادت ، خلوت نشيني و تزکيۀ نفس ميپرداختند.
با شکل گيري و گسترش نهادهايي چون خانقاه ، زاويه و رباط ، بيت المقدس شاهد مهاجرت بسياري از علماء و صوفيان و خانواده هاي آنها به اين شهر بود.