چکیده:
ملا محمد حسن هردنگی از عمده علماء و فقهاء ولایت قهستان ( خراسان جنوبی ) بوده و در مراکز علمی قاینات شخصیت علمی آن مرحوم بر احدی از دانشمندان آن عصر پوشیده نبوده و فضلاء وقت از محضر درس وی تلمذ و با عنوان برجسته ترین شخصیتهای علمی او را معرفی می نموده اند. تخصص آن مرحوم در فقه و اصول و دارای مرتبه اجتهاد بوده و در تمامی علوم حوزوی مطرح آن زمان استاد و تدریس می نموده و در مکاتبات آقا سید اسماعیل صدر با عنوان علامه و عمده علماء از وی یاد می شود. وی فقیهی است که برخلاف نظر آخوند خراسانی قطع را از اصول و نه از کلام می داند و از این نظر اولین فقیهی است که قبل از آخوند خراسانی به این موضوع پرداخته است . در این مقاله بیشتر سعی بر این است که خوانندگان با سبک و قلم این فقیه و متکلم در موضوعات مختلف ، آشنا شوند و ان شاء ا.. در مقالات بعدی به تبیین دقیق نظرات ایشان از دایره مباحث تخصصی رایج در حوزه های علمیه پرداخته خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
تخصص آن مرحوم در فقه و اصول و داراي مرتبه اجتهاد بوده و در صرف و نحو عربي ، لغت ، معاني بيان ، بديع ، عروض ، منطق ، تفسير، کلام ، حديث ، رجال و درايه نيز استاد بوده است و عده اي از افاضل قاينات که خود مجتهد مسلم بوده از محضرش که حوزه هاي متعدد درسي داشته است ، استفاده مي نموده اند و غالبا از شاگردان مرحوم آخوند بوده اند.
شهرت اصلي آخوند به دو دليل بوده است : يکي به خاطر مناظره وي با آقا سيد مرتضي يزدي مشهور به شيخ مرتضي که از فحول علماي آن زمان بوده ، در حضور علماء و امراء قهستان که با تيزبيني خاصي برخي از نظرات خود در فقه و کلام را بر او اثبات و برخي از نظرات وي در فقه و کلام را رد و وي را مجاب مي کند و ديگري محاوره وي با قاضي القضات هرات و مفتي اين شهر مشهور به شمس الدين هروي در روز عيد غدير در شهر هرات که موضوع جانشيني حضرت علي(ع ) بعد از پيامبر را اثبات و وي را در حضور علماي حاضر مجاب مي نمايد.
( سند ٥) ٢- آشنايي با برخي ايده ها و نوآوريهاي فقهي ، اصولي ، کلامي و فلسفي آخوند ملا محمد حسن : با جست وجو و تتبع و درنگ در آثار بزرگان علم فقه و اصول و همچنين آثار آخوند هردنگي، نمونه هاي فراواني از نوآوريهاي وي ديده مي شودکه هر کدام در جايگاه خود افقهاي نو و جديدي را فراروي عالمان و فقيهان و طالبان علوم گشوده است .