چکیده:
پژوهش حاضر [1] با استفاده از یک پیکره زبانی وسیع، الگوهای واجآرایی نظام آوایی زبان ترکی را بررسی کرده است. برای این منظور، در یک مطالعۀ آماری توزیع طبقات مختلف همخوانهای ترکی در جایگاههای آغازه و پایانۀ هجا و همچنین آرایش این طبقات در خوشههای همخوانی واقع در پایانۀ هجا در cvcc و مرز هجا در c. c بررسی شد. نتایج نشان داده است که همخوانهای انفجاری و سایشی در جایگاه آغازه تمامی واکهها فراوانی بیشینه دارند که این الگوی توزیعی با سلسلهمراتب محدودیتهای *ONSET/X براساس مقیاس رسایی سلکرک هماهنگ است. درمقابل، نتایج مربوط به واجآرایی هجا برحسب عناصر ساختی پایانه در هجاهای cvc و cvcc نشان داد که همخوانهای رسا نسبت به همخوانهای انفجاری به هسته نزدیکتر هستند که این با پیشبینیهای نظام سلسلهمراتبی خانوادۀ محدودیتهای CODA/X* مغایر است؛ یافتههای آماری مربوط به خوشههای همخوانی واقع در پایانۀ هجا در cvcc نشان داد که خوشة روان-انفجاری فعّالترین خوشة همخوانی پایانی است؛ بنابراین، توزیع واجها براساس عناصر ساختی پایانی در cvcc توزیعی مطابق با اصل توالی رسایی با حداقل نشانداری واجآرایی است؛ امّا خوشههای همخوانی واقع در مرز هجا، برخلاف خوشههای پایانی، انواع مختلف همنشینیهای واجی شامل دو عضو با طبقة طبیعی یکسان و یا دو عضو همانند را در بر میگیرد.
۱. نوشتار پیش رو با حمایت صندوق حمایت از پژوهشگران و فنّاوران کشور تحت قرارداد طرح پژوهشی «بررسی نظام آوایی زبان ترکی» با شمارة ۹۷۰۱۸۵۴۵ انجام شده است.
The main purpose of this paper is to explore the phonotactic structure of the Turkish phonological system on the basis of an extensive Turkish linguistic corpus. In a descriptive study, the distribution of Turkish consonants in onset and coda positions as well as consonantal sequences across syllable boundary (in c.c) and coda clusters (in cvcc syllable were examined. Results showed that stops and affricates in syllable onset position are most frequent, which is in line with the hierarchy of sonority scale assumed by the constraint *ONSET/X (Selkirk, 1984). Furthermore, the study of sound sequences in various syllable structures revealed that sonorants are more frequent than stops in coda position (in cvc), and also closer to syllable head than stops in coda clusters (in cvcc). This finding contradicts the predictions assumed by the constraint *CODA/X. Further results indicated that the distribution of Turkish consonants in coda clusters (in cvcc) are in conformity with the Sonority Sequencing Principle with the least marked phonotactic structure. However, the distribution of consonants across syllable boundary (in c.c) involves various consonantal sequences including those which belong to the same or similar natural class of consonants.
خلاصه ماشینی:
نتـايج نشـان داده است که همخوان هاي انفجاري و سايشي در جايگاه آغازٔە تمـامي واکـه هـا فراوانـي بيشـينه دارند که اين الگوي توزيعي با سلسله مراتـب محـدوديت هـاي ONSET/X* براسـاس مقيـاس رسايي سلکرک هماهنگ است .
درمقابـل ، نتـايج مربـوط بـه واج آرايـي هجـا برحسـب عناصـر ساختي پايانه در هجاهاي cvc و cvcc نشان داد که همخوان هاي رسا نسبت بـه همخـوان هـاي انفجاري به هسته نزديک تر هسـتند کـه ايـن بـا پـيش بينـيهـاي نظـام سلسـله مراتبـي خـانوادٔە محدوديت هاي CODA/X* مغاير است ؛ يافته هاي آماري مربوط به خوشه هاي همخـواني واقـع در پايانۀ هجا در cvcc نشان داد که خوشۀ روان -انفجاري فعّال تـرين خوشـۀ همخـواني پايـاني است ؛ بنابراين ، توزيع واج ها براساس عناصر ساختي پايـاني در cvcc تـوزيعي مطـابق بـا اصـل توالي رسايي با حداقل نشان داري واج آرايي است ؛ امّا خوشه هاي همخواني واقـع در مـرز هجـا، برخلاف خوشه هاي پاياني، انواع مختلف همنشينيهاي واجي شامل دو عضـو بـا طبقـۀ طبيعـي يکسان و يا دو عضو همانند را در بر ميگيرد.
توزيع طبقات همخواني در جايگاه پاياني در مجاورت انواع واکه هـا به ترتيب زير است : (١) بيشينۀ فراواني همخوان ها در واکه هاي /ӕ،y / به ترتيب مربوط بـه همخـوان هـاي روان و انفجاري اسـت .
فراواني نسبي طبقات طبيعي همخوان هاي ترکي در جايگاه پايانۀ CVC و نيز عضو اول خوشۀ همخواني در CVCC يافته هاي آماري پيش گفته بيان گر آن است که ساخت هجا به لحاظ توزيع واج ها در جايگاه پايانـه در ترکي با محدوديت هاي CODA/X* با توجّه به مقياس رسايي سـلکرک مطابقـت نـدارد.