چکیده:
تغییرات نامطلوب معنایی، موثر از مولفههای مکانهای همگانی، از مشکلات شهرهای ایرانی در حدود یک قرن گذشته است. مکانهایی چون میادین شهری که مفاهیم ریختشناسی و کارکردی آن با معناهای خاصی چون اجتماعپذیری، پیادهمداری و دعوتکنندگی مترادف بود، به اجتماعگریزی، سوارهمداری و تضاد با دعوتکنندگی سوق پیدا کرد. بررسی ادبیات جهانی نشان میدهد که علیرغم بهمریختگی هنجارهای کیفیتهای محیطی قلمروهای همگانی، در جریان مدرنیته غالب مکانهای همگانی سطح جهانی در عصر فرامدرنیته از پاسخدهندگی سازگار با هنجارهای معاصر برخوردار شدند. اما این تبدیل و تبدّل سازنده در ایران اتفاق نیافتاده است. پرسش این است که، کیفیتهای محیطی قلمروهای همگانی شهر ایرانی چه بودهاند که اکنون بسیاری از طراحان نسبت به نبود آن واکنش نشان میدهند؟ به طور خاص کیفیت زندگی میادین تهران قاجاری، چگونه بودهاند؟ پرسش اول دستمایه نظری و هدف کلان پژوهش است. پرسش دوم، از طریق میدانپژوهی هدف پژوهش را عملیاتی میکند. با انتخاب میدان به مثابه یکی از مهمترین قلمروهای همگانی و موردپژوهی، میادین قاجاری به مثابه راهبرد پژوهش، محتوای کیفیت محیطی فضاهای همگانی عصر قاجاری را در شهر تهران بازنمون میکنند. در این راستا روش آمیخته در مدار شیوه مطالعات اسنادی برای رسیدن به هدف پژوهش برگرفته شد. شیوه غالب پژوهش کیفی تلقی میشود؛ هر چند بعضاً به شیوههای کمی نیز استناد شد. پژوهشگران بر پایه نقشه تهران که به وسیله عبدالغفار و موسیو کرشیش ترسیم شده است میادین مهم عصر قاجاریه را، با توجه به معانی مترتب بر آنها، بازنمائی مینماید. لازم به ذکر است که در این گفتار کیفیتهای محیطی در ادبیات طراحیشهری معادل مفاهیم معنایی هستند که به به واسطه ابعاد (مؤلفه/ نمایانگر) شناخته میشوند. شرح، تعبیر و تفسیر نویسندگان مختلف از ویژگیهای میادین مهمی چون توپخانه، مشق و بهارستان از اسناد کتابخانهای بازکاوی شده و مفهوم آنها بازنویسی میشوند. این بازکاوی و بازنویسی معلوم داشته است که تفاوت زیادی نه تنها در ریخت (فرم) و کارکرد میادین قاجاری حاصل شده است، بلکه بار معنایی آنها نیز دچار تغییرات اساسی شدهاند.
The non-responsive change of public places’ environmental qualities is one of the main problems of Iranian cities. Urban squares in Iranian cities were known as people friendly & beautified spaces which shaped through their place factors such as form and functions. Their environmental qualities including sociability, attractiveness, walkability, robustness and security were patronized through various place dimensions. The urbanism literature shows that insipid of contradiction between qualities & quantities of public spaces elements & settings in modern era in global level, it come to a responsive & optimized situation in post-modern & post- post modern era. Indeed, during a transformation period this contradiction have been solved out. But, this type of transformation has not generally occurred in the Iranian cities contexts, regarding this situation two type of questions can be addressed. 1- Why Iranian urban planners, designers & architects, as well as intellectual society have mainly have the nostalgia of past public places development traditions? 2- In specific, what was the environmental characteristics of public squares of Tehran, the capital city of Iran, in Qajar ear, in which their environmental or design qualities have been admired by some researchers and authors. Therefor, this research was aimed to explore two aspects of public squares in the case of Quarried Tehran area. Firstly, to explore to main squares of Qajar period Tehran. Secondly, to explores the main environmental qualities of these public spaces through place dimensions. The findings of this field and case study shows dramatics changes of environmental attribute in public squares of Qajar district of Tehran during about one century. The existing environmental attribute are against past characteristics, resulting non-responsive places specially regarding to people friendly norms.