چکیده:
ﺩﻳﻮﺍﺭﻧﮕﺎﺭﻱ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺩﺭ ﻣﻌﻨﺎﻱ ﻫﻨﺮ شیعه ﻭ ﺑﺎ ﻣرکزیت ﺍﺋﻤﻪ اطهار بهویژه ﻭﺍﻗﻌﻪ ﮐﺮﺑﻼ ﺍﺯ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻱ ﺩﻳﻮﺍﺭﻧﮕﺎﺭﻱ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺷﮑﻮﻓﺎﻳﻲ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ عصر ﻗﺎﺟﺎﺭ ﺳﭙﺮﻱ ﻧﻤﻮﺩ. به دلیل تحولات پس از مشروطه نقاشی مذهبی عمدتاً محدود به نقاشیهای عامیانه میشد که اکثراً در بقاع متبرکه توسط هنرمندان مردمی تهیه میشدند. هدف از این پژوهش شناسایی مؤلفههای اهمیت و عوامل ظهور مضامین مذهبی در آثار هنری یاد شده است. سؤالهای این مقاله عبارتند از: 1- عوامل ظهور مضامین مذهبی در دیوارنگارههای بناهای مذهبی عصر قاجار کدامند؟ 2- دیوارنگارههای مذهبی بناهای مذهبی عصر قاجار مشتمل بر کدام مضامین و محتوا هستند؟ و آیا این مضامین و محتوا در بقاع متبرکه گیلان مشاهده شده است؟ 3- هنرمندان دیوارنگارههای بناهای مذهبی عصر قاجار برای نشان دادن موضوع از چه مؤلفههایی بهره گرفتهاند؟ و آیا هنرمندان بقاع متبرکه گیلان از این مؤلفهها بهره بردهاند؟ روش تحقیق بر مبنای ماهیت توصیفی- تحلیل محتوا (متنی) و شیوهی گردآوری اطلاعات کتابخانهای و میدانی بوده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ بناهای مذهبی و دیوارنگارههای آن ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺷﻴﻌﻲ ﻭ ﺁﻳﻴﻦﻫﺎﻱ ﺟﻤﻌﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺬﻫﺐ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺮ ﺭﻧﮓ ﺷﺪﻥ ﻧﻘﺶ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺍﻳﻦ اماکن ﻣﻲﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. به همین دلیل از مهمترین عواملی که سبب ظهور مضامین مذهبی شد، نیاز به فضای معنوی، باور به تبلیغ و اشاعهی مذهب تشیع، تأکید بر هویت مذهبی و فرهنگی، توجه به برخی باورهای عامیانه مذهبی و شوکتنمایی سلطنت حاکمان میتوان اشاره داشت. همچنین از دیگر نتایج پژوهش آن است که مهمترین مؤلفههای اهمیت موضوع این دیوارنگارههای بناهای مذهبی شامل: ابعاد نگاره، میدان دید، فضای باز مقابل تابلو و ارزش معنوی است و موضوعات مذهبی در این پنج بخش گنجانده شده است: باورهای عامیانه، وقایعنگاری تاریخ ائمه، شمایلها، داستانها؛ و نقوش مذهبی و نمادین. کلیهی مؤلفههای اهمیت موضوع و مضامین مذهبی در بقاع متبرکه گیلان رؤیت شده است.