چکیده:
تسلیحات در دو حالت کلی متعارف و نامتعارف وجود دارند. کنوانسیونهای چهارگانه 1949 ژنو و معاهدات سیزدهگانه 1907 لاهه، تسلیحات نامتعارف را در سه دسته کلی سمی و شیمیایی، بیولوژیک و اتمی تقسیم نمودهاند. بکارگیری تسلیحات نامتعارف در هر صورت، ممنوع میباشند. تسلیحات متعارف نیز براساس کنوانسیون 1980 به دو دسته مجاز و ممنوعه تقسیم شدهاند. تسلیحات متعارف ممنوعه سلاح-هایی هستند که در بکارگیری آنها اصول تفکیک، تناسب و ضرورت قابل اعمال نباشند. تسلیحاتی که با هدف درد فراوان و آسیبهای انسانی غیرقابل کنترل بکار گرفته میشوند، سلاحهای متعارف ممنوعه میباشند. هدف اصلی این مقاله، تفکیک تسلیحات لیزری به متعارف و نامتعارف از منظر حقوق بینالملل و تحدید بکارگیری تسلیحات لیزری متعارف ممنوعه و نامتعارف در مخاصمات مسلحانه میباشد. لذا با بهرهگیری از یک پژوهش کاربردی با روش توصیفی- تحلیلی، جهت گردآوردی دادههایی که با مطالعات کتابخانهای، بدست آمده است، به دنبال تحقق این هدف بودهایم. نتایج پژوهش نشان میدهد که تسلیحات لیزری در انواع کور کننده و منهدم کننده دارای درد و رنج فراوان هستند و در مواردی که از لیزر مستقیم استفاده میکنند، عوارض آنها غیرقابل کنترل میباشد. لذا میتوان تسلیحات لیزری که در آنها بصورت مستقیم از لیزر با توان بالا استفاده میگردد، را جزء موارد نامتعارف یا متعارف ممنوعه لحاظ کرد و بهرهبرداری از آنها توسط دولتها در مخاصمات مسلحانه، را مشمول مسیولیتهای حقوقی و کیفری دانست.
خلاصه ماشینی:
کاربرد نظامی لیزر در قالب تسلیحات و تجهیزات و بکارگیری آنها در مخاصمات مسلحانه علیه اهداف نظامی و غیرنظامی، پیامدهای مختلف انسانی و زیست محیطی دارند و در مواردی که از لیزر مستقیم علیه اهداف انسانی استفاده میشود، موجب نقض حقوق بشر بنیادین نیز میباشند.
در این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی و مطالعه اسناد حقوقی بینالمللی و بررسی میدانی مخاصمات مسلحانهای که در آنها از سلاحهای لیزری بهرهبرداری شده است، به دنبال تعیین چارچوبهای حقوقی بینالمللی جهت متعارف و نامتعارف خواندن انواع تسلیحات لیزری و نهایتا ممنوعیت و تحدید بکارگیری آنها از منظر حقوق بینالملل میباشیم.
چنین رویکردهایی در معاهدات مهم بینالمللی که بعنوان اسناد مادر و بالادستی، مبنای عملکرد دولتها و سازمانهای ذیصلاح تخصصی و فنی میباشند، عامل اصلی اتخاذ مواضع دوگانه، تفسیرهای موسع مبتنی بر منافع و نهایتا حاکم شدن فضای سیاسی و امنیتی بر موضوعات فنی و حقوقی میگردد و مأموریتهایی چون خلع سلاح و کنترل تسلیحاتی با موانعی جدی روبرو میگردند که اولین و تأثیرگذارترین مانع، عدم اجماع بینالمللی در تشخیص و تعیین سلاحهای متعارف و نامتعارف میباشد.
د) حقوق بینالملل کیفری بکارگیری سلاحهای نامتعارف و متعارف غیرمجاز و ممنوعه در مخاصمات مسلحانه (اعم از بینالمللی و غیربینالمللی)، میتواند باعث شکلگیری جرائم مهم بینالمللی چون جنایت علیه بشریت 1 ، نسلکشی 2 ، جرائم جنگی 3 و تجاوز گردد که ماهیتی کیفری دارند و از منظر حقوق بینالملل کیفری مشمول تعقیب و مجازات میباشند که برمبنای اساسنامه رم 4 ، دیوان کیفری بینالمللی مرجع ذیصلاح تعقیب و پیگیری دولتهای متخلف میباشد.