چکیده:
از عوامل تاثیرگذار در عظمت و زیبایی معماری ایرانی به خصوص در دوره اسلامی، مزین کردن مکانها با
استفاده از هنر کاشیکاری میباشد. در ایران کاشیکاری معرق از قرن هشتم هجری شروع شد. اوج هنر
کاشیکاری در ایران را میتوان در بناهای عصر تیموری مشاهده نمود، از جمله مسجد گوهرشاد مشهد و
مسجد کبود تبریز. در این دوره شاهد استفاده از رنگهای مغولی در مایههای تابناک، بخشبندی سنجیده
رنگ و اسلیمیهای پر شاخ و برگ هستیم. در کاشیکاری مسجد کبود تبریز گویی نقاشی زبر دست روی
کتابی تذهیب کارکرده و با استفاده از پوشش آجری، نمای بیرون آن کتاب را جلد کرده است، همچنین
نقوش هندسی، گیاهی و خوشنویسی به چشم میخورد. در داخل مسجد شبکه های توری، مانند: ترنجهای کتیبهای به رنگهای زرد و سیاه توام با ترنجهای شاخ و برگی سبز و زرد که بر زمینهای از اسلیمیهای
ظریف به رنگهای سفید و فیروزهای قرار دارند و نیز آیات قرآن کریم، اسماء خداوند و احادیث چشم
نوازی میکنند. حال درمعماری بنای مسجد گوهرشاد استفاده از رنگ لاجورد موجب ایجاد فضایی
آرامش بخش و معنوی شده است. در این بنا شاهد استفاده از نقوش تزئینی در ابعاد بزرگ بر روی
کاشیکاری دیوارهای صحن، محراب، شبستان و گنبد هستیم. نقوش هندسی به کار برده شده در
کاشیکاری مسجد گوهرشاد نسبت به مسجد کبود تبریز از تنوع بیشتری برخوردار است. انواع گرههای
هندسی شامل: اشکال مستطیل، لوزی، مربع، فرمهای پیچ و خمدار دایرهای و انواع ستاره نمایان است.
مطالعه و مقایسه تطبیقی در باب کاشیکاری این دو بنا میتواند منجر به بازشناختن هویت فرهنگی آنها
بشود. یافته های تحقیق نشان میدهد در هنر و معماری اسلامی، مسجد کبود تبریز، پیشرو در عرصه
کاشیکاری معرق بوده و بیشتر نقوش هندسی، گیاهی و خوشنویسی به کار برده شده و تزئینات مسجد
گوهرشاد شامل کاشیهای معرق تلفیقی با آجر و شامل نقوش اسلیمی، ختایی و هندسی هستند.
خلاصه ماشینی:
در کاشیکاری مسجد کبود تبریز گویی نقاشی زبر دست روی کتابی تذهیب کارکرده و با استفاده از پوشش آجری، نمای بیرون آن کتاب را جلد کرده است، همچنین نقوش هندسی، گیاهی و خوشنویسی به چشم میخورد.
یافتههای تحقیق نشان میدهد در هنر و معماری اسلامی، مسجد کبود تبریز، پیشرو در عرصه کاشیکاری معرق بوده و بیشتر نقوش هندسی، گیاهی و خوشنویسی به کار برده شده و تزئینات مسجد گوهرشاد شامل کاشیهای معرق تلفیقی با آجر و شامل نقوش اسلیمی، ختایی و هندسی هستند.
این مقالات عبارتند از: حسین پور میزاب، منصور (1391) در «زیبایی شناسی کاشیکاری در مسجد کبود تبریز»، ضمن بررسی عناصر کاشیکاری مسجد کبود تبریز به این موضوع پرداخته است که در این مسجد دوره تیموری، کاشیکاری و به خصوص نوع معرق آن به نهایت خود میرسد و به حدی عناصر به کار رفته در تزئینات کاشیکاری مسجد متنوع و بسیار پرتکرار است که این بنا به فیروزه اسلام شهرت دارد.
اثنی عشری، نفیسه و مهناز شایسته فر، (1390) در «بررسی نقوش تزئینی قرآنهای تیموری و کاشیکاری مسجد جامع گوهرشاد»، به انجام تحقیقاتی درباره عناصر کاشیکاری مسجد گوهرشاد به این موضوع پرداختهاند که در این مسجد تزئینات کاشیکاری در سه گروه: نقوش هندسی، اسلیمی و ختایی است که این طرحها و پیوستگی آنها در کاشیکاریهای مسجد، ارتباط میان کاشیکاران و طراحان را نشان میدهد.
حسینی نیا، سید مهدی؛ بهرامی، امیر؛ نوید، علی و حیدری، مهدی، (1393) در «مقایسه کتیبه نگاری دو مسجد: گوهرشاد و کبود»، به بررسی کتیبههای مسجد کبود تبریز و مسجد گوهرشاد از نظر مضامین و تزئینات و رنگهای به کار گرفته شده پرداختهاند و تفاوتها وشباهتهای این کتیبهها را از جنبههای متفاوت مورد پژوهش قرار دادهاند.