چکیده:
رمان تاریخی و پنج جلدی ده نفر قزلباش یکی از مهمترین و هدفمندترین رمانهای تاریخی فارسی است و به گمان ما ظرفیّتهایی فراتر از یک رمان تاریخیِ صرف دارد. از جمله این ظرفیّتها، برخورداری متن از سازهها و بنمایههای حماسی است که این پژوهش با هدف نمایاندن جنبههای حماسی این اثر صورت گرفته است. پژوهش حاضر با استفاده از روش کتابخانهای و شیوه تحلیلی - توصیفی به بررسی بنمایههای حماسی در رمان ده نفر قزلباش پرداخته است. وجود صحنههای گوناگون جنگ با بیگانگان در این رمان از یک سو و تأکید همزمان نویسنده آن بر عناصر و ارزشهای ملی ایرانی و مذهب تشیّع از سوی دیگر، موجب شده است که این اثر شباهتهای بسیاری به یک متن حماسی منثور پیدا کند. برخی از بنمایههای حماسی این اثر عبارتند از: سفر قهرمان، پیشگامی زنان در ابراز عشق، جنگ و شگردهای جنگاوری، حضور اسب با کارکردی اسطورهای - حماسی، توصیف جنگافزارها، یکپارچگی اقوام در رویارویی با دشمنان خارجی، وطنپرستی، جنگاوری برای حفظ نام و پرهیز از ننگ، عیّاری، اخترشناسی و پیشگویی. میزان استفاده از کنشها و مؤلفههای حماسی در این اثر قابل توجه است. برخی از این مؤلفههای حماسی عیناً از شاهنامه گرفته شدهاند و تأثیر پذیری مسرور در به کارگیری لوازم حماسه از استاد نیز توس دیده میشود. در پایان بحث میتوان اینگونه استنباط کرد که این رمان تاریخی با تفاوتهایی که در مقایسه با شاهنامه دارد، بهعنوان نوع نثر حماسی، پیوندی نزدیک با سبک حماسی برقرار کرده است و میتوان از آن به مثابۀ یک اثر منثور حماسی نام برد.
The historical novel of Ten Ghezelbash in five volumes is one of the most significant historical novels and it is believed to have far more capacity to be regarded solely as a mere historical novel. The purpose of this article is to demonstrate aspects such as epic structures and themes. Using library and descriptive analytic method this research deals with studying those aspects. The existence of different war scenes against foreigners in the novel on one hand and writer’s emphasis upon national Persian values, and elements at the same time as well as Shia sect on the other hand had caused this work to have many similarities with a prose epic text. Certain epic themes include the hero’s journey, women as pioneers to claim love, war and war strategies, presence of horse with mythological epic functions, description of weapons, unity of ethnic groups in confrontation with enemies, patriotism, and struggle in order to win name and integrity, abstinence from dishonor, vagabondage, astrology, and prediction. The extent of using epic deeds and elements are quite significant in this novel. Some are drawn directly from Shahnameh and Ferdowsi’s influence upon Masroor is evident in this regard. It can be understood that despite having certain differences with Shahnameh, this historical novel has established close relation with epic style and one can regard it as an epic in prose.
خلاصه ماشینی:
مقدمه حماسه در ادب فارسی اصطلاحی است برای نوع ادبیای که مهم ترین مواد محتوایی آن را اساطیر، پهلوانیها، دلاوریها، مبارزات ، آمال و افتخارات و بزرگیهای قومی یا فردی باشد، به نحوی که شامل مظاهر زندگی آنان گردد»( صفا، ١٣٨٤: ٣) تاکنون بن مایه های حماسی در متون نثر کم تر مورد بررسی قرار گرفته است و این پژوهش ها بیش تر مربوط به آثار منظوم بوده است .
پایان نامه کارشناسیارشد با عنوان بررسی عناصر داستانی در رمان تاریخی ده نفر قزلباش با محوریت شخصیت پردازی به کوشش سید حسن حسینی و راهنمایی منیره احمد سلطانی(١٣٩٦)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز) در این پژوهش به طور مفصل به انواع شخصیت و شخصیت پردازی در این رمان پرداخته شده که به نظر میرسد در نوع خود پژوهش جامع و شاملی است .
در رمان ده نفر قزلباش نیز به ازدواج های سیاسی دربار صفوی برای حفظ امنیت و آرامش داخلی و پشت گرمی در مقابل دشمنان خارجی، توجه شده است (مسرور، ١٣٨٣: ٨٨١ ).
در سراسر این رمان با وصف دلاوریهای جوانان قزلباش در نبرد با دشمن و تلاش برای سربلندی ایران و مذهب تشیع ، بر هویت ملی ایرانی تأکید شده است .
میزان استفاده از کنش ها و مؤلفه های حماسی در رمان تاریخی ده نفر قزلباش قابل توجه است .