چکیده:
قرن یازدهم هجری دوران افول اسطورههای ایرانی است. اگرچه در عصر صفوی پرچم وحدت ملی ـ که قرنها بر زمین افتاده بود ـ برافراشته میشود، ولی از «اسطورههای ملی» به عنوان مرکز ثقل این اتحاد، اثری در میان نیست. دو شاخة ایرانی و هندی شعر عصر صفوی به مسأله اسطوره نگاهی مشابه دارند، با این تفاوت که در شاخة ایرانی، شاعران با میراث ادبی، فرهنگی و تاریخی ایران هم از طریق متون و هم از طریق روایات شفاهی آشنایی کامل دارند، ولی در شاخة هندی، این میراث از طریق متون فارسی و با واسطه، به ذهن شاعران آن دیار راه یافته است.بیدل دهلوی به عنوان نماینده تمام عیار شاخة هندی شعر قرن یازدهم و دوازدهم هجری در سلب ماهیت ملی از اسطورههای ایرانی، در سایة یک جبر فلسفی ـ تاریخی، بسیار جدی عمل کرده است. در این تحقیق به چگونگی این دگرگونی توجه شده و در پایان این نتیجه به دست آمده است که آشنایی بیدل با اساطیر ایرانی از راه مطالعه در آثار ادیبان و عارفان فارسیزبان بوده است.
خلاصه ماشینی:
"از همین رو، هنر توانسته در نشان دادن ابعاد ناشناختة وجود انسان توفیق یابد و ضمن ترسیم زوایای پنهان روح و دنیای درون انسان، موقعیت وی را در برابر جامعه، طبیعت، زندگی و به طور کلی هستی، با بیانهای گوناگون تصاویر سازد.
(تولستوی 1364 : 115) ظرفیت و کارکرد هنر و ادبیات به گونهای بوده که تمام مظاهر و مسائل انسانی توانسته در دایرة آن جای گیرد و ترسیم شود، در این ترسیمها مجال نمایش نمودهای خوشایند و ناخوشایند زندگی عینی و روحی آدمی همواره فراهم بوده است.
انسانها با رجوع به آثار هنری، معرفتی دربارة خویش به دست میآورند که در مسیر آن، شناسایی عمیق و ظریف عواطف و آمال انسانی هموار میگردد و امکان کشف دنیای درون و استعدادها و ظرفیتهای گوناگون روحی و روانی آدمی فراهم میشود.
دانستههای علومی چون جامعهشناسی، تاریخ، روانشناسی و … همواره در دایرهای محدود و معین جای گرفته و اهل هر یک از این علوم، تنها در چارچوبهای خود توانستهاند انسان را نگریسته و دربارة او سخن بگویند، در حالی که شعر در هر زمانی، فراتر از یافتههای علوم به انسان رو کرده و به نوعی کارکرد و نقش علوم گوناگون را نیز به عهده گرفته است.
تخیل و رویاهای هر انسان که به نوعی بازتاب عواطف و آرزوهای اوست، تجلی ناخودآگاه فردی است و ذهنیات تاریخی، اساطیر، آیینهای گوناگون انسانی و در نهایت هنر و ادبیات، امکان تجلی مظاهر و محتوای ناخودآگاهی جمعی را فراهم میآورد."