چکیده:
نماز یکی از ارکان پنج گانۀ دین اسلام شمرده شده است. انجام این تکلیف الهی در بهترین زمان، علاوه بر پاداش فراوان، موجب تعظیم و بزرگداشت هرچه بیشتر این آیین دینی است. مشهور فقهای امامی بر این باورند که بهترین زمان برای انجام این واجب الهی، اوقات پنج گانه است و خواندن نماز در سه وقت که در میان شیعیان متداول است، سبب فوت فضیلت وقت نمازهای عصر و عشا میگردد. به همین جهت شیعیان از دیر زمان مورد طعن مخالفان بودهاند. ولی از روایات استفاده میشود که درک فضیلت وقت، منحصر به انجام نمازها در اوقات پنج گانه نیست، بلکه جمع بین نمازها در سه وقت نیز از فضیلت وقت برخوردار است. از روایات موجود در خصوص وقت نماز عصر به دست میآید که ابتدای وقت فضیلت نماز عصر، زمان خاصی ندارد و بعد از خواندن نماز ظهر و نوافل آغاز میشود. همچنین انحصار وقت فضیلت نماز عشا به زمان سقوط شفق قابل نقد بوده و در مقابل، شروع وقت فضیلت نماز عشا بعد از خواندن نماز مغرب و نوافل قابل اثبات است.
الصلاه رکن من ارکان الاسلام الخمسه. اداء هذا التکلیف الالهی فی افضل الاوقات، بالاضافه الی المکافاه الکبیره، یودی الی التکریم و التعظیم لهذه الطقوس الدینیه اکثر فاکثر. یعتقد مشهور الفقهاء الامامیه ان افضل الاوقات لاداء هذا الواجب الالهی هی الاوقات الخمسه، و الصلاه فی الاوقات الثلاثه الشايعه بین الشیعه تودی الی تضییع وقت الفضیله فی صلاه العصر و العشاء و من هذه الجهه کانت تتعرض الطايفه الامامیه للسخریه من قبل المخالفین منذ فتره طویله. ولکن یستفاد من الروایات ان ادراک فضیله الوقت لا ینحصر فی اداء الصلوات فی الاوقات الخمسه؛ بل فضل الوقت یدرک ایضا بالجمع بین الصلوات فی الاوقات الثلاثه. یتبین من الروایات فی وقت صلاه العصر انه لیس وقت محدد لبدایه وقت فضیله صلاه العصر بل یبدا بعد اداء الظهر و النوافل. کذلک یمکن نقد انحصار وقت فضیله صلاه العشاء فی زوال الشفق و من ناحیه اخری یمکن اثبات بدء وقت فضیله صلاه العشاء بعد قرايه صلاه المغرب و النوافل.
خلاصه ماشینی:
شروع وقت فضیلت نماز عصر و عشا بعد از اقامۀ نماز ظهر و مغرب از همان ابتدای دخول وقت نماز، مدلول مجموعهای از شواهد و قرائن روایی است و نام گذاری این دو نماز به عصر و عشا، لزوماً به این معنا نیست که وقت فضیلت این نمازها در زمان عصر و عشا است؛ بنابراین سیرۀ متداول شیعیان در خواندن نمازها در سه وقت، خروج از وقت فضیلت نمازها نبوده و آنان نیز نمازهای یومیه را در اوقات با فضیلت به جا میآورند.
فضیلت اقامۀ نمازهای ظهرین در اول وقت به مشهور فقها نسبت داده شده است که وقت فضیلت نماز عصر را جدا از وقت فضیلت نماز ظهر میدانند و به همین علت درک وقت فضیلت، منوط به تفریق بین نماز ظهرین منسوب به امام رضا(علیهالسلام)، فقه الرضا(علیهالسلام)، ص103؛ مغربی، دعائم الاسلام، ج1، ص139.
فقهای امامی 3 4 قائلند که ابتدای وقت فضیلت نماز ظهر از زوال خورشید آغاز میشود و به مشهور فقها نسبت داده شده 5 6 که وقت فضیلت نماز عصر، زمانی است که سایۀ شاخص به مقدار شاخص زیاد شود، در حالی که با مراجعه به کلمات فقها، انتساب این قول به مشهور، خصوصاً قدمای فقهای امامی خالی از اشکال نیست 7 8 ؛ زیرا از ظاهر کلام سلار، شیخ طوسی و محقق حلی خلاف آنچه به مشهور فقها نسبت داده شده، استفاده میشود.
با توجه به اینکه ابتدای دخول وقت نماز ظهر در هنگام زوال از واضحات و مسلمات شریعت است، ظاهر سؤال راوی از وقت نماز ظهر، پرسش از وقت فضیلت است و امام نیز ملاک اصلی دخول وقت فضیلت را خواندن نوافل بیان کردند که در ضمن این کلام نیز موضوعیت تحدیدات در روایات دیگر، نفی خواهد شد.