چکیده:
یکی از موارد بسیار مهم که بعضا در تعریفهای گوناگون،دستخوش تغییر و تحریف شده و غالبا خواننده را در تشخیص آن دچار اشتباه میسازد،شناخت دقیق و تعریف علمی مراعات نظیر است.با مراجعه به منابع بلاغی و ذکر چند مثال محدود برای مراعات نظیر متوجه میشویم که معیارهای درست آن در مثالهای مذکر تشریح نشده است.لذا در این مقاله مواردی دربارهی زبان ادبی بیان گردیده و پس از آن،شناخت صحیح و حد و مرز مراعات نظیر و همچنین نحوهی ایجاد و شکلگیری ارزش هنری آن تبیین گردیده است و در پایان به تفاوت ایهام تناسب و مراعات نظیر اشاره شده است.
خلاصه ماشینی:
"2-صنعت مراعات نظیر به این شرط داخل صنایع معنوی است که دایر مدار لفظ به خصوص نباشد؛ یعنی معانی الفاظ را در نظر داشته باشد نه خود الفاظ را و اگر حسنی در الفاظ وجود میگیرد تابع معانی باشد؛مثلا به جای تیر و کمان سهم و قوس بیاوریم،باز همچنان صنعت تناسب به حال برقرار است.
در این بیت به واژهها نظر داشته است تا تناسبی بین واژهها ایجاد کند؛یعنی با بیان مصراع اول،در مصراع دوم وی واژههایی را انتخاب نموده است که با واژههای مصراع اول تناسب دارد.
و یا در این بیت: هر تیر که از چشم چو بادام تو جست در خسته دلم چو مغز در پسته نشست21 شاعر در ابتدا در مصراع اول چشم را به بادام تشبیه کرد است در نتیجه در مصراع دوم آگاهانه با تشبیه یک آشناییزدایی ایجاد نموده است که واژههای آن با واژههای مصراع اول تناسب دارد؛ پس آنچه را برای تشخیص این صنعت ادبی باید در نظر گرفت عبارتند از: 1.
»81 نحوهی ایجاد و شکلگیری و ارزش هنری مراعات نظیر با توجه به توضیحاتی که در ابتدا بیان شد، مشخص گردید که این صنعت همیشه در قالب یک کلام ادبی شکل میگیرد؛به بیان دیگر یا در استعاره،تشبیه،کنایه،تمثیل و یا در اعداد ظاهر میشود و ارزش هنری آن در این است که همیشه با صور خیال و یا صنایع ادبی دیگر همراه است؛ لذا این چند حسنی باعث میگردد که جمله و یا بیت زیایی و برجستگی هنری خاصی داشته باشد: -در استعاره: غرور حسنت اجازت مگر نداد ای گل که پرسشی نکنی عندلیب شیدا را91 بین گل و عندلیب تناسب است."