چکیده:
در ظهور نظریه نظم عبد القاهر جرجانی، دانشمندان و نحویان زیادی مثل: سیبویه، جاحظ، مبرد، ابو هلال عسکری و غیره تأثیرگذار بودهاند. عبد القاهر نحو را از طریق کتابهای ابو علی فارسی آموخت. این موضوع فرضیه تأثیر ابو علی را بیشتر از هر دانشمند دیگری در ظهور این نظریه مطرح میکند. دلایلی وجود دارد که نشان میدهد ابو علی فارسی بر جرجانی تأثیر گذاشته و آراء او نقش مستقیمی در تکامل نظریة نظم داشته است. در مقاله حاضر تلاش میشود با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی تأثیر ابو علی فارسی بر جرجانی و جایگاه او در نظریة نظم از جنبههای مختلف به ویژه نحوی، لغوی و سیاقی بررسی و تبیین شود. نتایج پژوهش نشان میدهد ابو علی فارسی تأثیر غیر قابل انکاری بر عبد القاهر گذاشته و جایگاه والایی در ظهور و پختگی نظریة نظم جرجانی دارد. نظم در دیدگاه ابو علی عبارت است از تألیف کلام و الحاق الفاظ به یکدیگر بر اساس روشی مخصوص و با نظم و ترتیبی که به قصد متکلم و هدف او منتهی شود. ابو علی نحو را از معانی وضعی و قاموسی خارج و به صورت کاربردی و در قالب بافت کلام بهکار برد و جرجانی نیز ادامهدهنده و تکمیلکننده همین راه بود و آن را در قالب نظریة نظم نشان داد.
النظم هو انشاء افضل علاقه نحویه بین الکلمات المستخدمه لنقل الغرض او المعنی. فقد کان للعدید من النحویین مثل "سیبویه" و"جاحظ" و"مبرد" وغیرهم تاثیر کبیر فی ظهور النظریه علی ید الجرجانی، ولکن لان عبدالقاهر تعلم النحو من خلال کتب ابی علی ، فان هذا الامر یطرح فرضیه تاثیر الفارسی فی ظهور نظریه النظم اکثر من غیره من النحویین. هناک اسباب علمیه دقیقه تدل علی ان هناک تاثیر کبیر لابی علی فی الجرجانی کما ان هذه الاسباب تشیر الی دور مباشر له فی نضج نظریه النظم. نسعی من خلال الورقه الی تبیین تاثیر ابی علی الفارسی علی الجرجانی وموقعه من هذه النظریه وفق المنهج الوصفی التحلیلی، حیث اظهرت النتايج التاثیر الکبیر لابی علی الفارسی فی جوهر نظریه النظم ونضجها من مختلف الجوانب، فوضع ابو علی الفارسی الحجر الاساس لنظریه النظم من خلال ارايه النحویه الدقیقه والمستمده من المنطق والفلسفه. النظم عند ابی علی الفارسی یعنی تکوین الکلام وربط االمفردات ببعضها البعض فی اطار اسلوب محدد وبحیث ینتهی الی قصد المتکلم . اخرج ابوعلی الفارسی النحو من المعانی الوضعیه والمعجمیه واستخدمه فی اطار التراکیب ونسیج الکلام فانجز عبدالقادر المسیر واکمله حتی اظهر نفسه فی شکل نظریه النظم. کما یمکن تفسیر هذا التاثیر من جانب البنیه النحویه والبنیه المعجمیه وسیاق الکلام فی مختلف المجلات.
In the emergence of Abdul Qaher Jurjani's theory of "Nazm" (=order), many scholars and grammarians such as: Sibuyeh, Jahiz, Mobarred, Abu Hilal Askari and others have been influential. Abdul Qaher learned syntax through the books of Abu Ali Farsi. This issue raises the hypothesis of the influence of Abu Ali more than any other scientists in the emergence of this theory. There are reasons that show that Abu Ali Farsi influenced Jurjani and his views played a direct role in the development of the theory of "Nazm". In this article, an attempt is made to investigate and explain Abu Ali Farsi's influence on Jurjani and his position in the theory of order from various aspects, especially syntactic, lexical and contextual, relying on the descriptive-analytical method. The results of the research show that Abu Ali Farsi had an undeniable influence on Abdul Qaher and has a high position in the emergence and maturity of Jurjani's "Nazm" theory. In Abu Ali's view, "Nazm" means composing words and adding words to each other based on a special method and order that leads to the speaker's intention and goal. Abu Ali used the syntax out of the situational and dictionary meanings and used it in a practical way through the context of words, and Jurjani continued and completed this way and showed it in the form of the theory of "Nazm".