چکیده:
از مهمترین مسایل فلسفی مسئله باور به ضرورت وجود وسائط در آفرینش است تا جایی که باور به این مسئله دستآویز جریانهای تکفیری برای تکفیر سایر مسلمانان شده است. تاکنون دربارهی این مسئله تحقیقات فراوانی صورت گرفته است اما در این تحقیقات بیشتر مباحث مطرح شده جنبهی نقلی داشته است و کمتر به بعد عقلی آن توجه نشان داده شده است. در این مقاله برای اولین بار ضرورت عقلی وسایط در آفرینش نزد ابن تیمیه و ملاصدرا در ارتباط با مبانی فلسفهی صدرا همانند کیفیت علم خداوند به جهان، مسئلهی صدور مورد بررسی قرار میگیرد و در پایان به اشکالات مطرح شده به ضرورت وسایط در آفرینش بر اساس مبانی حکمت متعالیه پاسخ داده میشود. و نشان داده میشود که حکمت متعالیه با توجه به مبانی خاص خود به ویژه طرح وجود رابط، وجود منبسط، بسیط الحقیقه و بحث تجلی میتواند به نحو ضرورت ذاتیه پاسخگوی اشکالات مطرح شده باشد.
One of the main philosophical issues is the belief in the necessity of the existence of mediators in the divine creation. A lot of researches have been carried out on the issue, but most of them are focusing on the narrative aspects, and its rational aspects have been poorly studied. In this article, for the first time, the issue is explored according to Mulla Sadra’s and Ibn Taymyyeh’s views, and examined in terms of Mulla Sadra’s philosophical principles, namely the quality of God's knowledge of the world and Sudur (Emanation). Finally, the critiques of the issue are answered, and it is shown that al-hikmat al-muta’aliyah can respond to the raised problems according to some of its basic concepts such as copula existence, extended being, basit al-haqiqa (simple reality), and tajalli (manifestation).
خلاصه ماشینی:
در اين مقاله برای اولين بار ضرورت عقلی وسايط در آفرينش نزد ابن تيميه و ملاصدرا در ارتباط با مبانی فلسفه ی صدرا همانند کيفيت علم خداوند به جهان ، مسئله ی صدور مورد بررسی قرار میگيرد و در پايان به اشکالات مطرح شده به ضرورت وسايط در آفرينش بر اساس مبانی حکمت متعاليه پاسخ داده میشود.
ابن تيميه ضرورت وجود وسايط در قوس صعود نزد ابن سينا را به خاطر آن میداند که خداوند علم به جزييات ندارد برای همين برای آگاهی خداوند به موجودات مادی در امر آفرينش وجود چنين موجوداتی همچون عقول ضروری است همچنين برای اين که موجودات مادی بتوانند با خداوند اتصال برقرار کنند و خداوند سخن آنان را بشنود نياز به وجود وسايطی همچون عقل فعال دارد سپس از زبان فلاسفه ذکر میکند که چنين وسايطی همانند آينه ای هستند که خورشيد بر آن میتابد و ما از طريق آن آينه نور را میبيينيم (ابن تيميه ، رساله جليله فی التوسل و الوسيله ، ٥٠).
برای همين در قوس نزول واجب به وسيله ی ذات خود به جزييات آگاهی نمیيابد، بلکه از طريق وسايطی به عنوان علل و اسباب جزئيات ، به آنها آگاهی میيابد البته از ديدگاه ابن تيميه براساس اين نگاه تنها راه موجود جزيی و متغير نيز همچون انسان برای اتصال با خداوند با وجود وسايط مجردی همچون عقول يا صور مفارقه است .