چکیده:
جبل عامل در سدههای هفتم تا دهم به یکی از مهمترین مراکز علمی شیعه تبدیل شد و علما و مجتهدین بزرگی همچون شهید ثانی، محقق کرکی، حسین بن عبدالصمد، شیخ بهایی و... از آن دیار طلوع کردند. با تشکیل حکومت صفویه (1135-907) و اعلام رسمی تشیّع به عنوان مذهب رسمی کشور توسط شاه اسماعیل، توجّه علمای امامیه- به خصوص علمای جبل عامل- به سمت ایران جلب شد. علمای امامی که در جبل عامل تحت فشار و آزار و اذیت و کشتارهای حکومت عثمانی و ارتش ممالیک قرار داشتند، دائما در سفر و تقیّه بودند و بعضا مذهب خود را شافعی معرفی میکردند. با توجه به اینکه در دوران حکومت صفویه به عنوان اولین حکومت مستقل و قدرتمند شیعی از زمان آغاز غیبت کبری تا قرن نهم هجری قمری، نیاز به حضور و مشارکت علماء و فقهای طراز اول شیعه به شدت احساس میشد، جریان مهاجرت و نقل و انتقالات این علماء از سراسر جهان اسلام به ایران، یکی از مهمترین و اساسیترین اتفاقات در تاریخ فقه شیعه است. موضوع اصلی این پژوهش، بررسی علل و تاثیرات علمای جبل عامل به ایران و علت عدم مهاجرت برخی از علماء همچون شهید اول و شهید ثانی میباشد. در شرایط زمانی که غالب علمای جبل عامل به ایران آمدند، عدم مهاجرت برخی از فقهای طراز اول، مسالهای مهم به نظر میآید و علت این مساله ما را با فضای سیاسی، اجتماعی و مذهبی فقهاء و تفاوت فضای فکری و دینی مردم آن روز آشنا میسازد. علمای جبل عامل بهخاطر فشار و اختناقهایی که در جبل عامل وجود داشت و همچنین به دلیل مساعد دیدن شرایط حکومت صفوی برای ایجاد و تثبیت یک حکومت شیعی، شرایط را برای همراهی با حکومت مهیا دیدند و تبلیغ و ترویج دین از طریق توسعه حوزههای علمیه و تربیت شاگردان را وظیفه خود دانستند. در این میان پرهیز فقهایی همچون شهید ثانی از ماندن در ایران و همراهی حکومت صفوی، به خاطر شرایط حاکم بر جامعه و پرهیز علماء از رها کردن فضای علمی و همنشین شدن با اهل دنیا بوده است. روش این پژوهش براساس نحوه اجرا، توصیفی- تحلیلی میباشد و براساس روش گردآوری اطلاعات، از طریق مراجعه به کتب فقهاء و بررسی آیات و روایات صورت گرفته است.
خلاصه ماشینی:
آثار مهاجرت علماي جبل عامل به ايران و چرايي عدم مهاجرت برخي از فقهاء 1 محمد امين سلگي دانشجوي کارشناسي ارشد رشته فقه و مباني حقوق اسلامي ، دانشگاه امام صادق (ع ) چکيده جبل عامل در سده هاي هفتم تا دهم به يکي از مهم ترين مراکز علمي شيعه تبديل شد و علما و مجتهدين بزرگي همچون شهيد ثاني، محقق کرکي، حسين بن عبدالصمد، شيخ بهايي و...
در شرايط زماني که غالب علماي جبل عامل به ايران آمدند، عدم مهاجرت برخي از فقهاي طراز اول ، مسأله اي مهم به نظر ميآيد و علت اين مسأله ما را با فضاي سياسي، اجتماعي و مذهبي فقهاء و تفاوت فضاي فکري و ديني مردم آن روز آشنا ميسازد.
لذا مسأله اين پژوهش آن است که با بررسي علل مهاجرت علماي جبل عامل و سبب تمايل فقهاء نسبت به همراهي با حکومت صفوي، اولاً فضاي حاکم بر فقهاي شيعه و جامعه ايران را تبيين کنيم و ثانياً آثار و پيامدهاي مهاجرت علماء را بر فضاي سياسي، اجتماعي و مذهبي کشور بررسي نماييم و ثالثاً به اين پرسش پاسخ بگوييم که چرا علي رغم تمايل بسياري از فقهاي جبل عامل و ساير مناطق اسلامي همچون عراق ، سوريه و بحرين نسبت به مهاجرت به ايران ، برخي از فقهاي بزرگ و طراز اول آن زمان به ايران مهاجرت نکردند و يا به صورت موقت در ايران ماندند.
همچنين عبارتي در کتاب مهاجرت علماي شيعه از جبل عامل به ايران در عصر صفوي از زبان شيخ بهايي نقل شده است که حاکي از اين سنت در بين عالمان ميباشد.