چکیده:
دستیایی به شناخت واژگان و معانی دقیق هر متنی در گرو معناشناسی واژه بوده که از روشهای نوین
تحقیق و پژوهش در قرآن به شمار میرود. این امر سبب پیبردن به گستره معنایی واژههای قرآنی شده-
است. از جمله واژههای پر کاربرد در قرآن و احادیث واژه "تبع" و مشتقات آن است. این واژه در قرآن کریم
۴ بار بکار رفته است. در این نوشتار به تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی به معناشناسی واژه "تبع" و
مشتقات آن در آیات و روایات قرآن پرداخته شده که بررسی روابط همنشینی و جانشینی واژه تبع این امر را
میسر کرده است. به عقیده برخی مفسران مانند علامه طباطبایی» طبرسی و آیت الله مکارم شیرازی در
رابطه با معنای مشتقات واژه "تبع" در متن آیات به گونهای است. که این مفسران حوزه معنایی این واژه و
مشتقات آن را پیروی؛ دنباله روی؛ ملحق شدن؛ تعقیب کردن و... تبیین کردهاند. که هر کدام از این معانی
در دو دسته ممدوح و مذموم افاده معنا کردهاند. همچنین این واژه و مشتقات آن در متن روایات دو کتاب
روائی «الکافی» و «من لا یحضره الفقیه» نیز کاملا مشهود است. در متن این روایات نیز معانی متعددی از
جمله پیروی از احادیث صحیحء مسلمانان و..»؛ دنباله روی و متابعت نیز بیان شدهاست که حوزه معنایی این
واژه در روایات را متذکر میشود.
خلاصه ماشینی:
" به صورت عام بوده و شامل رسول خدا و امت ايشان است ، که آن ها را مأمور ميکند تنها پيرو دين و فراميني باشند که به حضرت رسول وحي ميشود و انسان را از پيروي مخالفان دين که همان جاهلان هستند نهي کرده است (مکارم شيرازي ، ١٣٧٤:ج ٢١، ص ٢٥٤)؛ در اين آيه به دو نکته اشاره شده است ؛ به دستورات ديني و نهي از عمل به هواي جاهلان ؛ به عبارتي معناي واژه "تبع " پيروي کردن است ، اما در اثر مجاورت با کلمه «أهْواء» به نوعي امتناع اشاره دارد، که انجام آن عقاب و پشيماني را به دنبال دارد.
بنابراين در اين آيه معناي واژه اطاعت ، پيروي و دنباله روي از اعمال و دستورات پيامبر و اولي الامر بوده که در نهايت در طول پيروي از خداوند متعال قرار مي گيرد که يکي از معاني واژه «تبع » را متذکر شده و همين اشتراک معنايي نشان دهنده روابط جانشيني ميان واژه تبعيت و اطاعت است .
اگر چه معناي پيروي به ظااهر پيروي کردن از هر چيزي به نظر مي رسد؛ اما گاهي اين واژه در متن آيات و در مجاورت با برخي امور که مورد نهي و عدم رضايت خداوند متعال بوده معناي عدم پيروي و پيروي ناپسند را افاده کرده است به عقيده هر سه مفسر نمونه اين معنا براي واژه تبع و مشتقات آن در برخي ديگر از آيات قرآن مانند: آيه بقره / ١٤٥؛ توبه / ٤٣؛ توبه /١١٧؛ جاثيه /١٨؛ رعد/٣٧؛ سبإ/٢٠؛ قصص /٤٢؛ قمر/٣؛ نساء/٨٣؛ نوح /٢١؛ يونس /٨٩؛ مريم /٥٩؛ نجم /٢٨ و...