چکیده:
در بدیع و کتاب های فنون بلاغت و صنایع ادبی، روش های پراکنده و نامنسجمی در طبقه بندی انواع مختلف جناس وجود دارد. برخی از این روش ها، ماهیت ترجمه ای داشته و از ادبیات عرب برگرفته شده است. بخشی دیگر از گونه های جناس نیز بر پایه آواشناسی و واج شناسی طبقه بندی شده اند. نگارنده در این مقاله کوشیده است پس از بررسی روش های معمول در طبقه بندی جناس، روش هایی نو و علمی را ارایه نماید.
خلاصه ماشینی:
نقد و بررسی روشها در طبقهبنهدی جناس دکتر محمود فضیلت بهبهانی دانشیار دانشکدهء ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (از ص 57 تا 76) چکیده: در بدیع و کتابهای فنون بلاغت و صنایع ادبی،روشهای پراکنده و نامنسجمی در طبقهبندی انواع مختلف جناس وجود دارد.
جناسهای مضارع و لا حق نیز از این دیدگاه که دوسوی جناس واجبهای مختلف دارند؛ در طبقهبندی به شیوهی واجی قرار میگیرد ولی ازنظر خاستگاه تولید و واجگاه در طبقهبندی به شیوه آوائی جای دارند و نمونهای از جناس اختلاف در مصوت کوتاه با ناقص و محرف: مکن تا توانی دل خلق ریش وگر میکُنی میکَنی بیخ خویش (سعدی،1363:42) گونهای دیگر از جناس به نام جناس شبه اشتقاق را نیز میتوان به شیوهی واجی بررسی کرد.
در بیت زیر واژهی"کیان"در هردو مصراع،از ترکیب دو جزء ساخته شده است: بنگر و امروز بین که زان کیان است ملک که دی و پریر از آن کیان بود (سیف فرغانی،1372:144) و در این بیت"گلنار"مرکب و"گل نار"از دو جزء ساده،و به سخن دیگر دو تکواژ آزاد ساختهشده است: تا که درآمد به باغ چهرهی گلنار تو وه که چهسوز افکند دردل گل ناز تو (مولوی،1363:5/77) شیوهی ریشهشناسانه نیز از مبانی طبقهبندی جناس است دگرگونیهایی که در ریشه با مصدر فعل به وجود میآید و بخشی از دستگاه زبانی و دستگاه دستوری را تشکیل میدهد؛جناس اشتقاق را بهوجود میآورد.
در این نوع طبقهبندی به داشتن ویژگیهای چند جناس مختلف توجه میشود.