چکیده:
مقدمه : ویژگی های خاک و میزان نفوذ آب به آن ، نقش مهمی را در کنتـرل روان آب و تشـدید سـیل ایفـا مـی کنـد؛ بـه طوری کـه اگـر میـزان نفوذپذیری خاک کاهش و ساختمان آن به دلایل مختلف مانند: تغییر کـاربری اراضـی ، چـرای بـیش از حـد، راه سـازی، حرکـت ماشـین آلات سنگین و ... انجام پذیرد، این امـر منجـر بـه افـزایش روان آب و تشـدید سـیل در اراضـی کشـاورزی و همچنـین در نـواحی روسـتایی شـده ، و خسارت های سنگینی را برای روستاییان و کشاورزان به بار می آورد. بنابر این جلـوگیری از ایـن خسـارت ها نیازمنـد بـه مـدیریت پایـدار اراضـی کشاورزی و توجه به تاب آوری سکونت گاه های نواحی روستایی است . هدف : هدف اصلی این مطالعه ، بررسی پارامترهای موثر بر میزان نفوذپذیری خاک و عوامل تاثیرگذار بـر ایجـاد روان آب هـا و تشـدید سـیل در اراضی کشاورزی و سکونت گاه های نواحی روستایی است . بدین منظور لازم است میزان نفـوذ آب در خـاک، بـا حصـول اطلاعـات دقیـق و قابـل اطمینان بررسی و تحلیل شود. روش شناسی : پژوهش حاضر به عنوان یک مطالعه کاربردی با روش «توصیفی-تحلیلی» انجام گردیده است . با استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی (GIS) و روش تحلیل لکه های داغ (هات اسپات ) که یکی از روش های مهم و رایج مطالعاتی در حوزه جغرافیایی و خاکشناسی است ، انجام پذیرفته است . قلمرو جغرافیایی: در این پژوهش از ٨٨ نقطه اراضی کشاورزی شهرستان خداآفرین ، منطقه قیز قلعه سی تا سیلن چای انتخاب و نمونه برداری خاک انجام گرفته است . یافته ها: بر اساس نتایج تحقیق ، از بین پارامترهای مورد بررسی ، به تعداد دو پارامتر شامل میزان درصد ماده آلی و تخلخل خاک، بـر افـزایش سرعت نفوذ آب در خاک تاثیری زیادی داشته و سایر پارامترهای اندازه گیری شده فاقــد الگـوی خـود همبسـتگی فضـایی مشـخص بـه لحـاظ آمـاری بود. این موضوع بیان گر این واقعیت است که خاکهای سبک و غنی از مواد آلی و همچنین خاکهایی که دارای تخلخل (فضـای خـالی بین خاک) هستند، از نفوذپذیری بالایی برخوردار بوده و آب بیشتری را نسبت به سایر خاکها جذب می کنند. نتیجه گیری : نفوذپذیری آب در خاک نقش مهمی درجلوگیری از ایجاد روان آب بر روی زمین و همچنین تشدید سیل داشته و موجب کـاهش خسارت های ناشی از آن در اراضی کشاورزی و سکونت گاه های نواحی روستایی خواهند شد و در نهایت به توسعه پایـدار کشـاورزی و همچنـین توسعه پایدار همه جانبه روستایی کمک موثری خواهند کرد
Introduction: Soil characteristics and water infiltration rate play a crucial role in controlling runoff and
flood intensification. The reduction of soil permeability for various reasons such as: land use change,
overgrazing, road construction, movement of heavy machinery, etc., will lead to increased runoff and
intensification of floods in agricultural lands as well as heavy damage to villagers and farmers. Therefore,
preventing these damages requires sustainable management of agricultural lands and attention to the
resilience of settlements in rural areas.
Objectives: The main purpose of this study is to investigate the effective parameters on soil permeability
and the factors affecting runoff and flood intensification in agricultural lands and settlements in rural
areas. For this purpose, it is necessary to study and analyze the amount of water penetration in the soil,
obtaining accurate and reliable information.
Methodology: The present study is an applied research using a "descriptive-analytical" method.
Geographic Information Systems (GIS) and Hotspot analysis method were applied, which is one of the
most important and common methods of studies in the field of geography and soil science.
Geographical Contex: In this study, 88 points of agricultural lands of Khodaafarin County, Gheez Qaleh
Si to Ceylon Chay region have been selected as samples.
Result and Discussion: According to the research results, among the studied parameters, two parameters
including the percentage of organic matter and soil porosity had a great effect on increasing the rate of
water infiltration in the soil and other measured parameters lacked a statistically clear spatial correlation
pattern. This indicates the fact that light soils is rich for organic materials as well as soils with porosity
(empty space between soils), have high permeability and absorb more water than other soils.
Conclusion: Soil permeatability plays a crucial role in preventing runoff on land, intensifying floods and
the reduation of damage in agricultural lands in rural areas. Also, it will contribute to the sustainable
development of agriculture as well as the sustainable comprehensive development of rural areas.
خلاصه ماشینی:
از آنجاي که استان آذربايجان شرقي به عنوان يکي از مناطق سيل خيز کشور ميباشد در اين تحقيق ، برخي از پارامترهاي مؤثر در ميزان نفوذ آب در اراضي کشاورزي و سکونت گاه هاي نواحي روستايي شهرستان خداآفرين را که به دليل بارندگيهاي متعدد ساليانه و جاري شدن سيل دچارخسارت هاي سنگين ميگردند، مورد مطالعه قرار داده و به اين سئوال پاسخ خواهيم داد که پارامترهاي مؤثر در ميزان نفوذ پذيري آب در خاک به چه عواملي بستگي دارد؟ از آنجاي که جغرافيا را به عنوان علم رابطه انسان با محيط ميدانند، بنابراين نحوه ارتباط انسان با محيط طبيعي و جغرافيايي ميتواند تاثيرات بسزايي در رفتار انسان داشته باشد در واقع ميتوان گفت ، علم جغرافيا از طريق تفکر و کاربرد، جهان ما را شکل ميدهد و نتيجه آن با تغيير شرايط اجتماعي و انساني، محتواي تعاريف جغرافيا نيز تغيير مييابد (صفري و همکاران ، ١٣٨٧: ٧٣).
ابزارهاي آمار فضايي شامل مجموعه اي از فنون 1 Gupta 2 Tejada and Gonzalez 3 Geographic Information System 4 Double rings 5 Gee and Or 6 Nelson and Sommer 7 Surfer 8 Hot Spot Analysis و روش ها براي توصيف و مدل سازي داده هاي فضايي هستند (بحري و خسروي، ١٣٩٧: ٤١).
(in Persian) Alizadeh Mansouri, Mohammad (2015), Investigation of the Impact of Soil Permeability on Runoff and Flood Volume (Case Study of Kuhzan River Basin), 2nd International Conference on Research in Science and Technology, Turkey, Istanbul, March 2016.