چکیده:
در سالهای اخیر، چندین سیل مخرب در دشت گرگانرود، موجب خسارات فراوانی شده است. پیش بینی شرایط آینده مورفولوژیک رودخانه و محیطهای پیرامون آن از عوامل ضروری در برنامه ریزی و آمایش دشتهای ساحلی است. در این پژوهش از تصاویر ماهوارهای سالهای، 2002،1987 و 2018، همراه با بررسیهای میدانی، مطالعات نرم افزاری و مدل تلفیقی زنجیره مارکوف و سلولهای خودکار به عنوان ابزار تحقیق بهره گرفته شد. صحت مدلسازی با استفاده از نقاط کنترل زمینی تصادفی مورد تایید قرار گرفت. همچنین نحوه عکس العمل کانال رود در زمان وقوع رخداد سیلاب براساس تصویر ماهواره ای سوم آوریل 2019 مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد، بیشترین احتمال تغییرات در منطقه مطالعه در واحدهای رودخانه، دشت و تاسیسات ساخت انسان پیرامون دریاچه سد وشمگیروجود دارد. همچنین شیب هیدرولیکی بسیار کم گرگانرود در نواحی پایین دست سد وشمگیر، موجب عدم تخلیه سریع سیلاب و ایجاد جریان دبی معکوس و ظغیان آب به اراضی پیرامون آن می باشد. این پدیده موجب تداخل سیلاب گرگانرود و سرشاخه های قره سو در محدوده بین سلاق یلقی و آق قلا می شود. لذا افزایش تراز ارتفاع کرانه های بین سرشاخههای گرگانرود و قره سو می تواند از تداخل جریان در آنها جلوگیری نموده و سبب کاهش مخاطره سیل گیری اراضی پیرامون قره سو شود. با توجه به طغیان آب و انتقال سیلاب از طریق کانالهای متروک گرگانرود در اراضی شمال آق قلا تا سیمین شهر، احداث کانال اضطراری تخلیه سیلاب از مسیر کانالهای متروک، می تواند یک راهکار دائمی برای کنترل سیل در این مناطق باشد.
In recent years, the occurrence of several destructive floods in the southeastern plain of the Caspian Sea, caused by the flood of the Gorganrood River, has caused many casualties and damage. Predicting the future morphological conditions of the river and its surroundings is one of the essential factors in planning and arranging the coastal plains. In this research, Landsat 5, 7, and 8 satellite images of 1987, 2002, and 2018, with field studies, software studies, and CA Markov automated cells model were used as research materials. The accuracy of the modeling was confirmed using random ground control points. Also, the reaction of the river canal at the flood events was examined based on the satellite image of April 3, 2019. The results showed that the most probable changes in the study area are in river, plains, and man-made facilities units around Voshmgir Dam Lake. Also, the very low hydraulic slope of Gorganrood in the downstream areas of Voshmigir Dam prevents the rapid evacuation of floods and creates a reverse flow and flooding of the surrounding lands. This phenomenon causes the Gorganrood flood and Qarasoo tributaries to interfere in the area between Salagh-Yelghi and Aq Qala. Therefore, increasing the height level of the river shores between the tributaries of Gorganrood and Qarasoo can prevent the flow of interference in them and reduce the risk of flooding of the Qarasoo around lands. Due to water flooding and flood transmission through abandoned canals of Gorganrood in the northern lands of Aq Qala to Siminshahr, the construction of an emergency flood drainage canal through abandoned canals can be a permanent solution to control floods in these areas.
خلاصه ماشینی:
پيش بيني تغييرات مسير جريان و مورفولوژي رودخانه گرگانرود با تأکيد بر سيل خيزي حميدرضا معصومي ١- استاديار گروه زمين شناسي ، واحد بندرعباس ، دانشگاه آزاد اسلامي، بندرعباس ، ايران عليرضا حبيبي - محقق پژوهشکده حفاظت خاک و آبخيزداري کشور، سازمان تحقيقات ، آموزش و ترويج کشاورزي ، تهران ، ايران حمدرضا پارسامهر- محقق مرکز تحقيقات و آموزش کشاورزي و منابع طبيعي استان گلستان ، سازمان تحقيقات ، آموزش و ترويج کشاورزي تاريخ دريافت : ١٤٠٠/١٠/٩ تاريخ بازنگري: ١٤٠٠/١١/٢٠ تاريخ تصويب : ١٤٠٠/١١/٢٩ چکيده در سال هاي اخير، وقوع چندين مورد سيل مخرب در دشت جنوب شرقي درياي خزر، ناشي از طغيان آب گرگانرود، موجب تلفات و خسـارات فراواني شـده است .
موندال و همکاران ٧ (٢٠٢٠)، در تحقيقي تأثير 1 Morais et al 2 Mirzaeizadeh et al 3 Pal and Mather 4 Cellular Automation- CA 5 Muller and Middleton 6 Subedi et al 7 Mondal et al فيلترهاي سازگار با مدل سلول خودکار مارکف را بر نتايج پيش بيني تغيير سرزمين بررسي نموده و نتيجه گرفته اند که ضريب همبستگي (r) براي فيلترهاي x٥٥ بيشترين تأثير را در توزيع جغرافيايي/ مکاني داشته است .
معصــومي و همکـاران (١٤٠٠) مورفولوژي و فرآينـدهاي مؤثر در تغييرات مســير جريان رودخانه ســفيدرود را موردبررسي قرار داده و با استفاده از مدل تلفيقي زنجيره مارکوف و سلول هاي خودکار روند تغييرات مسير کانال را با توجه به عوامل هيدروليکي رود و تغييرات تراز آب درياي خزر براي سال ٢٠٣٠ پيش بيني کرده اند.