چکیده:
رویکرد عالمان در حوزه تفکر و دانش متأثر از عوامل گوناگونی است. رویدادهای تاریخی یکی از عوامل رویکرد عالمان به حوزه مذکور است. به طور مشخص می توان گفت، رویداد تاریخی فتوحات خلفای نخستین و غنائم حاصل از آن تأثیر گستردهای بر ارتقاء زندگی مادی مسلمانان آن عصر گذاشت. این مطلوبیت به دست آمده از غنائم به تأثیرپذیری اندیشۀ عالمان آن عصر و عصرهای نزدیک به آن، از مؤلفۀ برجستۀ آن فتوحات که همان جهاد ابتدایی است، منجر شد. به گونه ای که برخی از اندیشمندان همچون طبری (م310ه.ق.) به جهت تثبیت نظام معنایی سامان یافته از فتوحات خلفا در اذهان جمعی اجتماع، غالب آیات جهاد را با انگارۀ جهاد ابتدایی فهم نمودند. این نگرش تفسیری، رابطه معناداری را با فضای فکری حاکم بر دوران حیات وی نسبت به فتوحات خلفای نخستین پررنگ می نماید. پژوهش حاضر گامی نو و در واکاوی و اثبات این انگارۀ معنادار بوده است. این پژوهش به روش تحلیلی- انتقادی می باشد. دستاوردهای یافت شده گواه آن است که طبری در فهم آیات جهاد از مسیر درست علمی خارج شده است. وی متأثر از فتوحات خلفای نخستین و در راستای صحه نهادن بر آن، گاه به ذکر روایتی مدلس، نسخ تمامی آیات مقیده جهاد به نفع جهاد ابتدایی و عدول از محکمات سیره نبوی اقدام کرده است.
Various factors affect the approach of scholars in the field of thinking and knowledge, of which historical events is considerable. The historical event of the conquests of the first caliphs and war booty clearly had a great impact on promoting the economic life of Muslims living in that era. The benefits obtained from the booty also influenced the thought of scholars of that time and the eras close to it, concerning the outstanding component of those conquests, i.e. the primary jihad. Accordingly, some thinkers such as Tabari (d. 310 AH) in order to stabilize the semantic system organized by the conquests of the caliphs in the collective mind of the community, understood most of the Qur’anic ayahs of jihad with the idea of primary jihad. This interpretive attitude emphasizes a meaningful relation with the intellectual atmosphere dominant during his lifetime about the conquests of the first caliphs. This analytical-critical research is a new step in analyzing and proving this meaningful concept. Findings show that Tabari has deviated from the correct scientific path in understanding ayahs of jihad. Influenced by the conquests of the first caliphs and in order to approve them, he has sometimes tried to mention an untruthful narration, abrogating all jihad ayahs in favor of primary jihad, and deviating from the firm principles of the conduct of the Prophet.
خلاصه ماشینی:
پيشينه پژوهش فرارو به مقالاتي چون «بررسي سندي و دلالي حديث «امرت أن اقاتل الناس» به قلم محسن قاسم پور و ديگران (۱۳۹۶ش )، «شناخت صحابه با توجه به آيات جهاد» به قلم کريم عليمحمدي (۱۳۹۵ش )، «واکاوي تأثير باورکلامي مورخان مسلمان بر همانندسازي ميان جنگ هاي خلفا با جنگ هاي پيامبر(ص)» به قلم علي حسن بيگي (۱۳۹۳ش ) پرداخته است ؛ که در برخي از زمينه ها همانند: تأثير باور کلامي عدالت صحابه در فهم آيات جهاد گامهايي را برداشته اند؛ اما تاکنون پژوهشي که به بررسي موردي رويکرد طبري متأثر از رويداد تاريخي فتوحات خلفاي نخستين در فهم آيات جهاد پرداخته باشد، يافت نشد.
نقل شده است شأن نزول آيه ۲۹ سورٔە توبه که ميفرمايد: «قاتلوا الذين لا يؤمنون بالله و لا باليوم الآخر و لا يحرمون ما حرم الله و رسوله و لا يدينون دين الحق من الذين أوتوا الکتاب حتي يعطوا الجزية عن يد و هم صاغرون »، در رابطه با جنگ تبوک است (طبرسي،۱۳۷۲: ۳۴/۵)؛ که بر اساس آيه فوق پيامبر (ص) از سوي خداوند موظف شده بود در برابر اهل کتاب بيآزاري که از پذيرش دين اسلام پس از عرضه آن امتناع مي ورزند، صرفاً جزيه دريافت نمايند تا بر دين خود باقي بمانند؛ و به صورت مسالمت آميز با مسلمانان زندگي کنند و مادامي که اين افراد تحرکاتي از منظر اعتقادي و عملي عليه مسلمانان انجام ندهند نيازي به جنگيدن با آنان نيست (طباطبايي،۱۴۱۷ق : ۲۳۷/۹).