چکیده:
در فصل آخر از باب یکم کتاب تاریخ حمزه اصفهانی با عنوان «سنی ملوک الارض و الانبیاء» یا «کتاب الامم»، روایت زردشتیان از خلقت جهان را از کتابی ناشناخته که به نام آن اشاره نکرده نقل کرده. هدف این مقاله تلاش در جهت یافتن یا نزدیک شدن به هویت آن کتاب است که از طریق مقایسه محتوایی نقل قول حمزه با کتب پهلوی موجود، به این نتیجه رسیده ایم که هیچکدام از آثار موجود نمی تواند کتاب مورد نظر باشد الا بندهش که احتمالا بیرون از این سه فرض نیست: کتاب مورد نظر، یا همین نسخه موجود از بندهش بوده، یا دو کتاب جداگانه بوده اند که یکی مأخذ دیگری بوده، و یا عمده مطالبشان را از یک مأخذ مشترک نقل کرده اند. بنابر این مطالعۀ بندهش، می تواند در مأخذ شناسی حمزه اصفهانی، نمایندۀ آن کتاب بی نام باشد.
In the first part of Hamza al-Isfahani’s Ta’rikh sini muluk al-ard wa’l-anbiya, otherwise known as Kitab al-omam, there is a chapter which narrates the Zoroastrian creation story, based an unknown source. The purpose of this article is to identify the source / book for Hamza. This is done by comparing the content quoted by Hamza and that of the existing Pahlavi books. We conclude that only one of the surviving Pahlavi texts have been used, namely that of the Bunahisn. Therefore the study of Bundahisn is in a way the model for the unknown source in Hamza al-Isfahani's bibliography. .
خلاصه ماشینی:
هدف این مقاله تلاش در جهت یافتن یا نزدیک شدن بـه هویـت آن کتاب است که از طریق مقایسه محتوایی نقل قول حمزه بـا کتـب پهلـوی موجـود، بـه ایـن نتیجه رسیده ایم که هیچکدام از آثار موجود نمی تواند کتاب مورد نظر باشد الا بندهش کـه احتمالا بیرون از این سه فرض نیست : کتاب مورد نظر، یا همین نسـخه موجـود از بنـدهش بوده ، یا دو کتاب جداگانه بوده اند که یکی مأخذ دیگری بـوده ، و یـا عمـده مطالبشـان را از یک مأخذ مشترک نقل کرده اند.
(همـان : ١٣٨- (144 اهمیت این کتاب در مقایسه با دیگر تواریخ فارسی و عربی که در ازمنـه متقاربـه نوشـته شده اند، از توجه مورخان عصور متقدمه تا محققان معاصـر و ارجاعـاتی کـه بـه مطالـب آن داده اند معلوم است ، اما عمدة این توجه معطوف است به تدوین جدول شاهان ایـران پـیش از اسلام به همراه سالشمار دوران سلطنت آنها و فهرستی که از کتب مشهور به سیر یا تـاریخ الملوک در باب تاریخ ایران باستان ٢ ارائه کرده و مدعی است مطالبش را دربارة ایـران از آنهـا نوشته .
برای تبیین اجمالی این فقره ، از چند منبع مهم نمونه می آوریم ، تا قیاس آن با مطلبـی کـه حمزه نقل کرده ، مؤید مدعای فوق باشد: در تمام منابع فارسی و عربی که بررسی کرده ایم ، وجود روایـات التقـاطی در رابطـه بـا اخبار ایران باستان به چشم می خورد(دربارة روایات التقاطی نـک : عبـدی و دریـایی ١٤٠٠) لکــن مــا صــرفاً آن روایــاتی را کــه بــه ادعــای نویسندگانشــان از ایرانیــان و علمــای زردشتی(مجوس ) نقل کرده اند به صورت اجمالی و نقل بـه مضـمون مـی آوریـم .