چکیده:
نسخِ کتاب علی بن جعفر، از جهتِ تبویب و عدم تبویب و نیز انتساب روایات به امام کاظم (ع) یا امام صادق (ع) اختلاف دارند. در کتاب او مشکلاتی از قبیلِ مخالفت با اجماع، عدم تناسب با راوی و اضطراب، دیده میشود. وجود اشتراکاتِ متنی متعّدد میانِ روایات علی بن جعفر از امام کاظم (ع) با روایاتِ دیگران از امام صادق (ع) و امام باقر (ع)، نشاندهنده پیوند مستقیمِ کتاب با منابعِ مکتوب پیشین است. کتاب عبید الله حلبی، کتاب عمار ساباطی، و کتاب اسماعیل بن ابی زیاد سکونی به عنوان سه منبعِ مهم روایاتِ علی بن جعفر، قابل شناسایی است. درباره چگونگی انتساب این روایات به امام کاظم (ع) دو دیدگاه متفاوت از سوی محمد باقر بهبودی و سید احمد مددی، ارائه شده که هر یک با چالشهایی روبرو است. برای تبیین این مسأله میتوان فرضیه سومی مطرح کرد که به آن پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
8 گذشته از روایات پراکنده علی بن جعفر در کتب روایی، تنها دو نسخه از مسائل علی بن جعفر در دست است که از نظر تعداد و ترتیب احادیث متفاوت اند: نسخهای غیرمبوّب به روایت علی بن الحسن بن علی بن عمر بن علی بن الحسین که به صورت مستقلّ چاپ شده، و دیگری نسخهای مبوّب به روایت عبدالله بن الحسن بن علی بن جعفر، که بخشی از کتابِ قرب الاسناد حمیری است.
گاه همین روایاتِ مرسل، به صورتِ مسند نیز از او روایت شده، ولی در تعیین واسطه، اختلاف دیده میشود؛ به عنوانِ مثال، واسطه نقلِ روایتِ بلند او درباره مسوخ، در برخی منابع، امام کاظم۷ 6 و در برخی دیگر معتب مولی جعفر بن محمد 7 یاد شده است.
مشابهت احادیث علی بن جعفر در غیرِ کتابِ مسائل با احادیث دیگر راویان در غیرِ نسخ موجود مسائل نیز، گاه روایاتی از علی بن جعفر از امام کاظم۷ در دست است که به گونه تأمل برانگیزی با روایاتِ دیگران از امام صادق۷ یکسان است؛ مثلاً دستِ کم چهار روایت از موسی بن القاسم و عمرکی بن علی، از علی بن جعفر، از امام کاظم۷، در دست است که به دلیل سبک و محتوای متفاوت این روایات، نمیتوان مطمئن بود از کتاب مسائل بوده باشد.
2 سید احمد مددی، متوجّه شباهت روایاتِ حلبی و روایات علی بن جعفر شده و این فرضیه را مطرح کرده که حلبی، کتاب محمد بن مسلم را بر امام صادق ۷ عرضه کرده و سپس علی بن جعفر، کتاب حلبی را بر امام کاظم۷ عرضه کرده است.