چکیده:
از جمله ویژگیهایی که برای اخلاق عرفانی بر شمردهاند پویایی و دینامیک بودن آن است. در این نوشتار با مراجعه به آثار سید حیدر آملی، از عارفان شیعی و شارحین ابن عربی در قرن هشتم، سعی شده تا با روشی تحلیلی- توصیفی معانی پویایی اخلاق در آثار وی بررسی شده و مشخّص گردد این پویایی به چه معناست و مبانی هستی شناختی و انسان شناختی آن کدامند. بر اساس بررسی به عمل آمده، با توجه به توصیف سید حیدر از اخلاق و فضائل اخلاقی، پویایی میتواند به معنای اقتضایی و متغیر بودن فضائل اخلاقی بسته به مراتبی که سالک در آن قرار دارد باشد. معنای دیگر پویایی اخلاق در عرفان سید حیدر به معنای پیش برنده بودن فضائل اخلاقی به سمت سقف کمال انسانی و تشبّه به ذات حقّ است. سید حیدر برای تبیین پویایی اخلاق از مواردی همچون وحدت شخصیه وجود، ارتباط فضائل اخلاقی با صفات ربوبی و باطنی بودن سیر به سمت حقّ و ذو مراتب بودن «قلب» سود جسته است. توجه به رتبه بندی فضائل و اقتضایی بودن آنها به تناسب حال و شاخصههای روانی و شخصیّتی افراد میتواند نقشی مهم در اثربخشی تربیت اخلاقی ایفا کند.
One of the characteristics mentioned for mystical ethics is its dynamism. In this article, by referring to the works of Seyyed Haider Amoli, one of the Shiite mystics and commentators of Ibn Arabi in the 8th century, an attempt has been made to examine the meaning of the dynamic of ethics in his works and to identify what this dynamic means and what are its ontological and anthropological foundations. According to Seyyed Haider's description of morals and moral virtues, dynamics can mean contingency and changeability of moral virtues depending on the level in which the seeker is located. Another meaning of the dynamic of ethics in Seyyed Haider's mysticism is the promotion of moral virtues towards the ceiling of human perfection and closeness to God. To explain the dynamics of ethics, Seyyed Haider has benefited from such things as the personal unity of existence, the connection of moral virtues with divine attributes, the inner nature of the path towards the truth, and the multilevel nature of the "heart".Paying attention to the ranking of virtues and their contingency in accordance with the situation and psychological and personality characteristics of people can play an important role in the effectiveness of moral education.
خلاصه ماشینی:
درتوضيح مطلب بايد گفت از منظر عرفان هر موجودي مظهـر اسـمي از اسـماي حق است و در بين موجودات ، انسان به اعتبار اعتدال مـزاج مـيتوانـد مظهـر تمـامي اسماي خداوند باشد و در بين افراد انساني ، اين مظهريت در انبيـاءع ظهـور و بـروز بيشتري دارد و در بين انبياء نيز حقيقت محمديه (صلوات اٰلله عليه ) کامل ترين مظهـر است و بر همين مبناست که جامعيت و کمال دين اسلام بر ديگران اديـان نيـز تبيـين ميشود؛ بدين شکل که «هر پيامبر که از دايرٔە ولايـت وسـيع تـري برخـوردار باشـد، اخبار او از مقام ربوبي کامل تر و احکام و قوانين متناسب با انسان ها تمـام تـر خواهـد بود»(آشتياني، ۱۳۷۶، ص ۲۱۳) سيد حيدر نيز با استفاده از وجود تنوع و تعدد شـرايع الاهي آن را با استعداد و قابليت صاحبان اين شرابع مرتبط دانسته و مينويسد: لکل جعلنا منکم شرعة و منهاجا دال علي اختلافهم في الاسـتعدادات و الـذوات ، و کذلک في الآراء و الاعتقاد، لأن الآراء و الاعتقادات توابـع للـذوات و الاسـتعدادات ، کما أن الظاهر تابع الباطن و الصورة للمعني.