چکیده:
از رسمهای پرکاربرد در دستگاه و دربار پادشاهان ایرانی و یونانی در روزگار باستان، وجود پرستگان و پرستارانی است که نزد پادشاهان سرگرم خدمتگزاری بودند. در دربار پادشاهان ایرانی، پرستاران از میان مردمانی نژاده و والاتبار برگزیده میشدند و بودن آنان نشانگر شکوه و والایی دربار بود. این پرستاران بیشتر سیمایی زیبا داشتند، جامههایی بسیار گرانبها بر تن میکردند و ویژگیهایی چون فرمانبرداری، بیپروایی، همدلی با سروران خود، رازداری، زیرکی، چربزبانی، ادب و احترام داشتند و گاهی به رسم ارمغان به پادشاهان یا مهمانان پیشکش میشدند. این پرستاران در دربارها به انجام خویشکاریهایی چون بردن و آوردن پیغام، همراهی کردن سروران خود در سفر، انجام کارهایی ساده چون شستن جامه و... میپرداختند. در سنجش با شاهنامه فردوسی، پرستاران در اودیسه هومر چنین جایگاه بلند و پرارجی نداشتند و کمتر از پوشش و ظاهر آراسته آنان سخنی به میان میآید. آنان بیشتر به کارهای سادهای چون آراستن بزم میهمانی، به گرمابه بردن، شستن جامهها، آسیاب کردن گندم و کارهایی از این دست میپرداختند. در این جستار، با یادکرد نمونههایی از شاهنامه (با تکیه بر سه داستان فریدون، منوچهر و سیاوش) و اودیسه، به چگونگی خویشکاری پرستاران و بیان ویژگیها و نکات برجسته پیرامون آنان میپردازیم و میکوشیم تا نخست جایگاه و خویشکاری پرستاران را در دو فرهنگ و تاریخ ایرانی و یونانی بررسی کنیم. سپس با تکیه بر نمونههایی از این خویشکاریها، ناهمسانی آنان را در هر دو فرهنگ آشکار کنیم. در پایان، در این جستار این نکته را درخواهیم یافت که پرستاران در دربار پادشاهان ایرانی جایگاه و خویشکاریهای کاربردیتر و پیچیدهتری از پرستاران یونانیها برخوردار بودند.
خلاصه ماشینی:
اين پرستاران بيشتر سيمايي زيبا داشتند، جامه هايي بسـيار گرانبهـا بـر تـن مـيکردنـد و ويژگيهايي چون فرمانبرداري، بيپروايي، همدلي با سروران خود، رازداري، زيرکي، چرب زباني، ادب و احترام داشتند و گاهي به رسم ارمغان به پادشاهان يا مهمانان پيشکش ميشدند.
در اين پژوهش ، کوشش شده است تا اول به چگونگي به کارگيري پرستاران در دربـار يوناني و ايراني پرداخته شود و دوم اينکه با توجه به نوشته هايي که از دوران کهن دربارٔە طبقات اجتماعي و مشاغل سخن گفته شده اسـت ، دريـابيم کـه آيـا آن هـا از بزرگـان و نجيب زادگان و به گفتۀ جاحظ از «افسران زادگان » بودند که پادشاه آنان را به اين سـمت برميگزيد يا از بين مردمي ساده و طبقۀ پايين جامعۀ خود بودند؟ ٢.
پيغام رساني و گردآوري اخبار گاه ايـن پرسـتگان بـه بـردن و آوردن پيغـام در ميـان سـروران خـود و کسـان ديگـر ميپرداختند و گاهي نيز به گردآوري اخبار و رساندن آن به گوش سـرور و بـانوي خـود ميپرداختند و در مقابل اين خدمات ، گاهي از دست سروران و بزرگان خـودي و بيگانـه ، پيشکش هاي گرانبها دريافت ميکردند؛ مـثلا گروهـي شـيرين زبـان و خـوش سـخن از پرستاران زال ، پيام او را به نزد پرستندگان رودابه آوردند.
رعايت ادب و احترام پرستگان و چاکران پيوسته با ادب و احترام در پيشگاه پادشاهان و شاهزادگان به خدمت ميايستادند؛ چنان که پيوسته بر پاي بوده ، دست ها را به کش مـي کردنـد، سـر بـه پـيش ميافکندند و در جايگاه ويژٔە خود ميايستادند؛ چنان کـه نشسـتنگاه پادشـاه ، بـه ويـژه در بزم هاي باده گساري در جايي بالاتر و برتر از ديگر درباريان بوده است : «جز پادشاه که بـر نيمکت زرپايه مينشيند، جاي ديگران بر زمين است » (خالقي مطلق ، ١٣٨٦: ٢٢).