چکیده:
شعر تعلیمی در دیوان ابوالفتح بستی و سعدی، دو شاعر نامآور ادب عربی و فارسی جلوه خاصی دارد. یافتههای این پژوهش توصیفی تحلیلی بیانگر آن است که تجربه شعری دو شاعر، آشنایی با آموزههای دینی، بهرهمندی از فرهنگ اسلامی، سفر به سرزمینهای مختلف و مصاحبت با ملیتهای گوناگون سبب شدهاست که ادبیات تعلیمی به یکی از مشخصههای اساسی شعر ایشان تبدیل شود. در این مقاله، گمان غالب بر این است که سعدی برخی از این مضامین حکمی و تعلیمی را از ابوالفتح بستی گرفته که او هم ایرانیتبار است و از او متاثر شدهاست. هرچند که تشابه شعر تعلیمی میان دو شاعر، در برخی موارد میتواند از باب «توارد خاطر» و بهگیری از آبشخورهای فکری مشترک دینی و ملی باشد. افزون بر این، لازم به ذکر است که میان برخی از جنبههای شعر تعلیمی ایشان با آموزههای دینی با فرهنگ کهن ایرانی گونهای از تشابه و همسانی نیز یافت میشود.
خلاصه ماشینی:
حسينعلي محفوظ (١٣٣٧) در کتاب متنبي و سعدي، ضمن بررسي مضامين مشترک شعر سعدي و متنبي، شواهد و امثالي در باب تأثيرپذيري سـعدي از ابـوالفتح بسـتي ذکـر کـرده ، امـا بـه کنـدوکاو جـدي و ژرف در ايـن زمينـه نپرداخته است .
ابوالفتح بستي نام ابوالفتح بستي در کتاب هاي مختلف ، از جمله يتيمۀالدهر ثعالبي چنين آمده اسـت : ابوالفتح عليبن محمدبن محمد از شاعران و منشيان معروف قرن چهارم ، در بست متولد شد، همان جا حديث و فقه آموخت ، شاگرد ابـن جبـان محـدث بـود و بـا محـدثي ديگـر (خطابينام ، متوفي ٣٨٨) دوستي داشت ، پيرو مذهب شافعي بود و در جواني کاتب بايتوز، امير بست گرديد و چون در سال ٣٦٧ شهر به دست سبکتگين افتاد، شاعر نيـز بـه اميـر فاتح پيوست (ر.
سعدي نيز انسان را به جوانمردي، احسـان و تـلاش بـراي خشـنود کـردن ديگـران سفارش مي کند و بر اين باور است که اگر آدمي در چنـين ارزش هـايي گـام برنـدارد، از هويت خويش دور شده است : «جــوانمردي و لطــف اســت آدميــت همـــين نقـــش هيـــولايي نپنـــدار چو انسـان را نباشـد فضـل و احسـان چــه فــرق از آدمــي تــا نقــش ديــوار بــه دســت آوردن دنيــا هنــر نيســت يکي را گـر تـواني دل بـه دسـت آر» (سعدي شيرازي، ١٣٨٤: ١٣١).
سعدي نيز با بيان يکي از قصه هاي زندگي موسي (ع ) به مقايسـۀ مانـدگاري ثـروت و احسان پرداخته ، بر اين باور است که تمتع حقيقي در دنيا و آخرت ، تنها با احسان و نيکي محقق مي شود: «موسي (عليه السلام ) قارون را نصيحت کرد که : أحسن کما أحسن الله عليـک .