چکیده:
در طول قرن بیستم کشورهای مختلف، راهبردهای گوناگونی را برای دستیابی به توسعه اقتصادی اتخاذ کردند که از این جمله می توان به الگوهای توسعه از قبیل نوسازی یا مدرنیزاسیون، عدم وابستگی، جایگزینی واردات و توسعه صادرات اشاره کرد. برنامه ریزی توسعه نیز یکی از روندهای نوظهور در اقتصاد سیاسی جهان بود که در قالب راهبردهای مزبور با هدف دستیابی سریع تر به توسعه اقتصادی انجام می شد. رویکرد روابط خارجی بسیاری از کشورها نیز تحت تاثیر پیگری اهداف توسعه قرار گرفته و از این رو از مولفه های تاثیرگذار بر توسعه اقتصادی کشورها به شمار می آمد. جمهوری اسلامی ایران نیز تجارب بسیاری در زمینه پیگیری راهبردهای توسعه اقتصادی از جمله نوسازی تدافعی داشته و برنامه های مختلفی را نیز در این راستا پیگیری کرده است. پرسش اساسی مقاله حاضر در مورد ارزیابی راهبرد نوسازی تدافعی و رویکرد روابط خارجی آن بر توسعه اقتصادی در جمهوری اسلامی ایران است. برای پاسخ به این مسئله، دوره آغازین پبشبرد راهبرد نوسازی تدافعی پس از دفاع مقدس و به خصوص برنامه های اول و دوم توسعه به عنوان مطالعه موردی، با روش توصیفی تحلیلی بررسی گردید و این نتیجه حاصل شد که در دوره اجرای راهبرد نوسازی تدافعی، گرچه در برخی از حوزه ها همچون کشاورزی موفقیت های محدودی حاصل شد، اما در عمده بخش ها از جمله تجارت خارجی، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، رشد اقتصادی، تولید، رشد صنعتی، بخش خدمات، عدالت اجتماعی و تورم ناکام ماند.
During the 20th century, different countries adopted various strategies to achieve economic development, including development strategies such as modernization, independence, import substitution, and export promotion. Development planning was also one of the emerging trends in the political economy of the world, which was carried out in the form of these strategies with the aim of achieving faster economic development. The approach of foreign relations of many countries was also influenced by the pursuit of development goals, and therefore it was considered as one of the factors influencing the economic development of countries. The Islamic Republic of Iran has also had many experiences in pursuing economic development strategies, including modernization, and has pursued various plans in this regard. The basic question of this article is about the evaluation of the defense modernization strategy and its foreign relations approach on economic development in the Islamic Republic of Iran. In order to answer this question, the initial period of the modernization strategy after the eight-year war with Iraq and especially the first and second development programs were investigated as a case study, with a descriptive analytical method, and it was concluded that during the implementation period of the modernization strategy, although limited successes were achieved in some areas such as agriculture, but failed in major sectors including foreign trade, reducing dependence on oil revenues, economic growth, production, industrial growth, service sector, social justice and inflation.
خلاصه ماشینی:
براي پاسخ به اين مسـئله ، دوره آغازين پبشـبرد راهبرد نوسـازي تدافعي پس از دفاع مقدس و به خصـوص برنامه هاي اول و دوم توسـعه به عنوان مطالعه موردي، با روش توصـيفي تحليلي بررسـي گرديد و اين نتيجـه حاصـــل شـــد که در دوره اجراي راهبرد نوســـازي تدافعي، گرچه در برخي از حوزه ها همچون کشـاورزي موفقيت هاي محدودي حاصـل شـد، اما در عمده بخش ها از جمله تجارت خارجي، کاهش وابســتگي به درآمدهاي نفتي، رشــد اقتصــادي، توليد، رشــد صــنعتي، بخش خدمات ، عدالت اجتماعي و تورم ناکام ماند.
برنامـــــه اول با رويکرد رشـد و تکامل مادي و معنوي ، بازسـازي سـرمايه هاي فيزيکي و انسـاني ، آزادسازي اقتصادي و تعديل ساختاري (٧٢-١٣٦٨)، برنامه دوم با رويکرد رشـد اقتصـادي مبتني بر الگوي کينزي ، آزادسـازي اقتصـادي و خصوصي سازي ، تلفيق دولت و بازار، دخالت دولت براي رفع نوسان ها، حمايت از توليد و صـنايع داخلي (٧٨-١٣٧٤)، برنامه سوم با رويکرد اصلاح ساختار سازماني ، کوچک سـازي و کاهش تصـديگري دولت ، اصـلاح سـاختار اقتصـادي مبتني بر توسـعه اقتصــاد رقابتي و آزاد، شــکل گيري نظام جامع تأمين اجتماعي (٨٣-١٣٧٩)، برنامه چهارم با رويکرد توسـعه پايدار، تقويت سـرمايه اجتماعي، رشـد سـريع اقتصـادي، برنامه ريزي از پايين به بالا، تبعيت از ســند چشــم انداز، اقتصــاد غيرنفتي و بدون يارانه و متکي به بخش خصـوصـي (٨٨-١٣٨٤)، برنامه پنجم با رويکرد پيشـرفت همراه با عدالت ، اسـتقرار الگوي توسـعه اسـلامي، ايراني و اصـلاح نظام اداري (٩٥- ١٣٩٠) و برنامه شـشـم نيز با رويکرد اقتصـاد مقاومتي در بودجه ريزي ، صـرفه جويي در هزينـه هـاي عمومي، اصـــلاح نظـام درآمـدي دوـلت و همچنين قطع وابســـتگي (٤٠٠-١٣٩٦) تدوين و به مرحله اجرا درآمدند.
پس از پايان جنگ تحميلي، راهبرد اسـاسـي دولت مبتني بر نوسـازي تدافعي بود که بخشـي از آن در چارچوب برنامه هاي موسـوم به تعديل سـاختار اقتصـادي و خصـوصـي سـازي اجرا شـد و بخشـي از آن نيز منجر به ايجاد تغييراتي در رويکرد سـياسـت خارجي کشـور گرديد.