چکیده:
مسجد نخستین کانون نیایشی و اجتماعی در جامعه مسلمین بوده است. از آنجایی که فضای کالبدی ریشه در فرهنگ یک جامعه دارد، از این رو معماری مساجد در هر فرهنگی بروز دهنده نمادهای فرهنگی آن جامعه می باشد. معماری مسجد ایرانی علاوه بر حل چالشهای فرمی و سازگاری با زمینه در تمام نقاط جغرافیایی، به هویتی مشخص و تداوم یافته دست یافتند که یک شاخص هویت شکلی مسجد را به مخاطبان ارایه مینمود. ولی با تغییر الگوهای فرهنگی بر اثر گرایش به نوگرایی براساس مدرنیزاسیون جوامع، هویت کالبدی مساجد معاصر دچار گسست شده است. این پژوهش با رویکرد مطالعات فرهنگی و روش توصیفی تحلیلی به این پرسشها پاسخ میدهد که مساجد به عنوان یک محصول فرهنگی چه نسبتی با نماد و نشانههای کالبدی در بستر فرهنگ ایرانی دارند؟؛ و در بستر فرهنگی ایران چه نماد و نشانه های در معماری مساجد جای گرفته است؟ نتایج تحقیق نشان میدهد که شکلگیری نماد در معماری باعث ایجاد هویت، قلمرو فرهنگی در یک سرزمین میشود. نمادهای مساجد مجموعهی از کنشهای فرهنگی است که از طریق بازنمایی در کالبد، مفاهیم را منتقل میکند. عناصر مشترکی از طریق فرایند بازنمایی نمادهای فرهنگی در ذهن مخاطبان شکل می گیرد، کنشهای یکسانی را در ذهن شکل میدهد. در ارزیابی انجام شده از بازنمایی مساجد چهار دوره، مساجد دوره سنت کاملا و مساجد دوره سکولار نسبتا با مولفهها و ویژگیهای بازنمایی در مساجد سازگاری داشتهاند. اما در ارزیابی مساجد دورههای انقلابی و انتقادی مشخص شد که این ویژگیها از طراحی کنار گذاشته شده است.
خلاصه ماشینی:
اين پژوهش ، با رويکرد مطالعات فرهنگي و روش توصيفي تحليلي به اين پرسش ها پاسخ ميدهد که مساجد به عنوان يک محصول فرهنگي چه نسبتي با نماد و نشانه هاي کالبدي در بستر فرهنگ ايراني دارند؟ و در بستر فرهنگي ايران چه نماد و نشانه هاي در معماري مساجد جاي گرفته است ؟ نتايج تحقيق نشان ميدهد که شکل گيري نماد در معماري باعث ايجاد هويت ، قلمرو فرهنگي در يک سرزمين ميشود.
از آنجايي که يکي از ارکان شهر اسلامي مسجد است ، بعد از ورود اسلام به ايران ، مساجد از عناصر سازنده شهر ايراني شدند که علاوه بر کارکرد مذهبي، به عنوان فضاهاي عام المنفعه کارکردهاي مختلفي را در خود جاي دادند که يکي از برجسته ترين کارکردهاي آن تأمين نيازهاي اجتماعي براي تقويت روابط اجتماعي و ايجاد اتحاد در جامعه ميباشد.
از آنجايي که مسجد به عنوان فضاي اصلي عبادي در جامعه اسلامي بايد پاسخگوي نياز روحاني انسان در ارتباط با خدا باشد، ساختار و ظاهر معماري مسجد در دوران قبل از مدرنيته از پايبندي به ساختاري سرچشمه ميگرفت که علاوه بر سازگاري با زمينه در تمام نقاط جغرافياي، با حل چالش هاي فرمي و تکنولوژي ساخت زمانه خود، به هويتي تداوم يافته و گسترده دست يافته بودند که خود را به عنوان مسجد به مخاطب ميشناسند که اين مسئله به عنوان نماد و نشانه شناخته ميشود.