چکیده:
پس از فتوح عرب در شرق و نیاز به تاسیس پادگانی دائمی، بصره انتخاب و تاسیس شد. اما بصره در جایی بنیان نهاده شد که از دوره باستان در مراکز و نواحی اطراف آن پادگان های ایرانی قرار داشت و ایرانیان بسیاری در آن نواحی زندگی می کردند. پس از تاسیس بصره نیز ایرانیان بسیاری ازجمله اسواران و دهقانان در آنجا زندگی می کردند به عبارت دیگر بصره محل تلاقی ایرانیان و اعراب و در نتیجه تعامل اندیشه های ایرانی و اسلامی است. ایرانیان به تدریج مسلمان شدند و از علمای بزرگ اسلامی شدند. شناخت و تبیین نقش موالی ایرانی در ظهور اندیشه های فرهنگی بصره در دو سده نخستین اسلامی، هدف این پژوهش است. این پژوهش در جهت پاسخگویی به این سوال که موالی ایرانی چه نقشی در ظهور مباحث فرهنگی دو سده نخستین اسلامی داشتند؟ از روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بهره برد که به شیوه کتابخانه ای و اسنادی انجام شد. پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات این نتیجه به دست آمد: دلایل پرباری بصره در علوم قرآنی، ادبیات، کلام و فقه را می توان به جغرافیای بصره، حضور ایرانیان و موالی ایرانی بسیار در آنجا، و در نتیجه تعامل فرهنگی بین اسلام و فرهنگ ایرانی دانست. ایرانیان اسیر و ایرانیان آزاد به تدریج مسلمان شدند و با داشتن صبغه غنی فرهنگ ایرانی از بزرگترین عالمان و ادیبان مسلمان و پایه گذاران مکاتب مهم مباحث ادبی، فقهی، کلامی و تفسیری در بصره و تمدن اسلامی شدند و بدینگونه نقش بزرگی را در تعالی تمدن اسلامی ایفا نمودند.
After the Arab conquest in the east and the need to establish a permanent garrison, Basra was chosen and established. But Basra was founded in a place where Iranian garrisons were located in the centers and surrounding areas since ancient times, and many Iranians lived in those areas. After the establishment of Basra, many Iranians, including horsemen and farmers, lived there. Iranians gradually became Muslims and became one of the great Islamic scholars. Recognizing and explaining the role of Iranian vassals in the emergence of Basra's cultural ideas in the first two centuries of Islam is the aim of this research.This research aims to answer the question of what role did Iranian followers play in the emergence of cultural issues in the first two centuries of Islam? It used the descriptive-analytical research method which was done in a library and documentary way. After analyzing the information, the following conclusion was reached: the reasons for Basra's fruitfulness in Quranic sciences, literature, theology and jurisprudence can be attributed to the geography of Basra, the presence of many Iranians and Iranian followers there, and as a result the cultural interaction between Islam and Iranian culture. knew Captive Iranians and free Iranians gradually became Muslims, and with the rich color of Iranian culture, they became one of the greatest Muslim scholars and writers and the founders of important schools of literary, jurisprudence, theology and commentary in Basra and Islamic civilization, thus playing a great role in the advancement of Islamic civilization. performed
خلاصه ماشینی:
به علاوه اين که بسياري از بزرگان علوم مختلف قرآني، فقه و ادبيات يا از موالي مانند حسن بصري و يا از مهاجراني بودند که از مناطق ديگر مانند مدينه به بصره مهاجرت کرده بودند مانند ابن سيرين که پدرش بنده آزاد شده انس بن مالک بود.
آذرنوش و زرياب خويي (١٣٩٩) در «ابن مقفع ، ابوحامد» در جلد ٤ دايره المعارف اسلامي، فلاح و فرامرز قلاملکي (١٣٩٢) در «ابن مقفع و مکتب اخلاقي وي» و ولدبيگي و سعدون زاده (١٣٩٦) در «ابن مقفع شهيد قرباني تفکر شعوبيه اديب و دانشمند نثر عربي و فارسي»، ثبوت (١٣٨٦) در کتاب «حسن بصري: گنجينه دار علم و عرفان »، همين مولف (١٣٩٣) در مقاله «حسن بصري» در جلد ١٣ دانشنامه جهان اسلام ، نوربخش (١٣٧٩) در کتاب «حسن بصري، پير طريقت و راهنماي جوانمردان »، حاج منوچهري و شمس (١٣٩٨) در مقاله «حسن بصري» در دايره المعارف بزرگ اسلامي، گذشته (١٤٠٠) در «ابن سيرين » در جلد ٣ دايره المعارف بزرگ اسلامي، ماهود، رافد و داخل البهادلي (٢٠١٣) در «ابن سيرين سيرته ومکانته العلميه قسم التاريخ ؛ الرواه الاوائل ، تاريخهم ، افکارهم ، دراستهم »، هادي پور نهزمي (١٣٨٧) در «ابونواس ، شاعر ايراني در بوته نقد و داوري تاريخ »، آذرنوش (١٣٩٩) در «ابونواس » در جلد٦ دايره المعارف بزرگ اسلامي، الخال (١٣٨٦ق ) در «ابونواس » و غلامعلي و حسيني (١٣٩٣) در «تحليلي نو بر گرايش مذهبي و سياسي حسن بن هاني(ابونواس )»، يوسف فان (١٣٩٨ق ) در «معبد الجهني»، و کياني فريد (١٣٩٣) در «جهني، معبد بن عبدالله » در جلد ١١ دانشنامه جهان اسلام به برخي از علماي ايراني بصره پرداخته اند.