چکیده:
راهیابی ذمیان ایرانی با عناوینی چون کتابت، طبابت، مشاوره و... به دربار خلفای عباسی، زمینه ساز ورودشان به عرصه اقتصاد ومسائل مالی نزدعباسیان بود. بررسی نقش اقتصادی ومالی اهل ذمه درمدیریت هزینه هاونفوذشان دردربارخلفای عباسی ازمباحثی است که کمتر بدان پرداخته شده و موضوع مقاله حاضر است.اگرچه سرزمینهای مفتوحه به سرعت دراختیاراعراب مسلمان قرارگرفت،اماکمی تجربه؛ آنان را وادار به بهره مندی ازتوان اقتصادی ومالی اهل ذمه درمدیریت هزینه هاگردانید. لذا بررسی این موضوع اززاویه مدیریت هزینه های مالی واقتصادی برخی ازذمیان باتوجه به پاره ای ازمقررات ، تبعیض ها وسخت گیری هایی که عباسیان علاوه بردریافت جزیه به ذمیان تحمیل می کردند ازموضوعاتی است که پیش روی پژوهشگر قرارمی گیرد.این مقاله می کوشد براساس نگاهی کارکردی به توضیح وتبیین نقش اقتصادی ومالی ذمیان در دربارخلفای عباسی بپردازد و نشان دهد ذمیان چگونه بر برنامه های اقتصادی و مالی عباسیان تاثیرمی گذاشتند، ونیزنشان دهد به رغم نفوذی که ذمیان دردربارداشتند، چگونه خلفای عباسی بااستفاده حداکثری از ثروت واموال ایرانیان به ویژه ذمیان ازطریق مصادره اموال در جهت ثبات وتداوم حکومت خویش بهره برداری می کردند.
خلاصه ماشینی:
ب با توجه به مطالب فوق اين مقاله درصدد تبيين نقش اقتصادي و مالي شماري ازاهل کتاب درمديريت مخارج که با دولت اسلامي واردپيمان شده بودند وبه اهل ذمه شهرت داشتند درعصر خلفاي عباسي در ايران بپردازد موضوع و بيان مسئله بي تجربگي مسلمانان در اداره امور مالي واقتصادي و ضرورت اداره امور مالي در حفظ خلافت اسلامي به رغم اختلافات عقيدتي ميان مسلمانان و رعاياي بعضا غيرمسلمان ، موجب شدکه دراداره امورمالي قلمرومفتوحه اي چون ايران به عناصرمحلي واگذارشود.
ا در اين جهت با در نظر داشتن شرايط هرعصر در بازه زماني قرن اول عباسي تا سال ٣٢٠ هجري تحولاتي که در چگونگي نقش آفريني اهل ذمه درامور مالي واقتصادي رخ داده است نيز مورد نظر قرار مي گيرد.
علاوه براين اعراب دراداره سرزمين هاي کسري که بافتوحات به دستشان افتاده بود، و باعث هنگفت شدن اموال فاتحان مسلمان گرديده بود؛ به دليل عدم ذوق و استعداد و تجربه کافي در کشورداري از همان دوران خلفاي اوليه به ويژه در عصر عمر و بعد از او براي اداره اين ثروت بيکران و اين قلمرو گسترده که به صورت امپراطوري در آمده بود، به تجربيات چندصدساله ايرانيان نيازمند شدند.
اين امرحتي در عصر عباسيان نيز ادامه داشت به نحوي که ذميان ، بر همه شئون حکومت استيلا داشتند؛ و بتدريج هوش و نبوغ برخي از آنان ، بسياري از کارها را قبضه کرده به گونه اي که حتي عده زيادي از ايرانيان اهل ذمه و يا ذمياني که در دوران برخي از خلفا، مسلمان شده بودند؛ به وزارت رسيدند.