چکیده:
در گسترة مطالعات بیناادیانی، مفهوم قدمگاه با فلسفهها و کارکردهای گوناگونش، بخش مهمی از آثار مربوط به مناسک مشترک ادیان را به خود اختصاص داده است. غالبا معناکاوی و باستانشناسی مفهوم قدمگاه، از سوی مستشرقان و بهویژه محققان حوزة بودیسم انجام شده که نتیجة آن، سوگیریهای کژاندیشانه در حوزة قدمت و تاثیر بودیسم در تحمیل مفهوم قدمگاه بر ادیان دیگر است. نوشتار پیشرو بر آن است با تکیه بر روش تحلیل تاریخی روشن سازد که با وجود نظریات تعدادی از شرقشناسان، قدمگاهها در تاریخ ادیان ابراهیمی ریشهای بودایی ندارند و درواقع نمایشی از باورهای مشترک جهانی انسانها با ریشه و مبنایی توحیدیاند که در سطحی از ناخودآگاه جمعی به آداب و رسوم تبدیل شدهاند و در این مسیر، منابع قرآنی و روایی دلیلی بر این مدعاست. یافتههای پژوهش نشان میدهد که قدمگاه در هر دین، معنای الهیاتی خاص خود را پیموده و با توجه به قدمت مقام ابراهیم در مکة مکرمه، میتوان اذعان کرد که ادیان توحیدی بر مبنای آیات قرآنی در ابداع مفهوم و فلسفة قدمگاه، پیشگام بوده و آیین بودا بهصرف تکثر قدمگاهها، موسس اینگونه از زیارتگاههای دینی در تاریخ ادیان محسوب نمیشود.
The concept of footprint (qadamgah) and its various philosophies and functions has - in inter-religious studies – an important part in the works related to the common religious rituals. Orientalists, and especially the researchers in the field of Buddhism, have analyzed the meaning of this concept and its archeology most of the time. Their result is some biased opinions in the field of antiquity and the influence of Buddhism in imposing the concept of footprint on other religions. Based on a historical analysis, this article aims to clarify that despite some Orientalists’ theories, footprints do not have Buddhist roots, in the history of Abrahamic religions. They are, in fact, a representation of the universal common beliefs of people who have a monotheistic root and basis, which has turned into customs and rituals at the level of collective unconscious. Quranic and narrational sources represent some proofs for this claim. The result of this research is that the concept of footprint has its own theological meaning in every religion; and considering the age of Abraham's footprint in Makkah, I can acknowledge that monotheistic religions were pioneers in inventing this concept and its philosophy, based on Quranic verses. In addition, the multiple number of footprints in the Buddhist tradition does not mean they are the founder of such religious pilgrimage sites in the history of religions.
خلاصه ماشینی:
يافتههاي پژوهش نشان ميدهد که قدمگاه در هر دين، معناي الهياتي خاص خود را پيموده و با توجه به قدمت مقام ابراهيم در مکة مکرمه، ميتوان اذعان کرد که اديان توحيدي بر مبناي آيات قرآني در ابداع مفهوم و فلسفة قدمگاه، پيشگام بوده و آيين بودا بهصرف تکثر قدمگاهها، مؤسس اينگونه از زيارتگاههاي ديني در تاريخ اديان محسوب نميشود.
در اين حوزه، قدمگاههاي بودا از دورة باگان (شهري واقع در میانمار) را ميتوان در سه نوع مختلف طبقهبندي و اشاره کرد که در سقف معابد نقاشي شده است: نقاشيهاي ديواري و مجسمهاي؛ ويژگيهاي فيزيکي بودا شامل 32 نماد استعاره ای با معنای يُمن و برکت، و هشتاد ويژگي دیگر مشابه حائز اهميت، نمايش داده ميشود قديميترين علامتهاي کامل بر کف پا، بوداي لميده است، تنها تصوير روي نيمکتي با قرار دادن پاي چپ روي راست برگيرندة 108 نماد است (سولاتوین، 2017، ص 10).
وزيري در ابتداي بحث خود، مشخصاً به حضور پررنگ بوديسم در خراسان اشاره ميکند و اينکه در عصر اسلامي نيز در حوزة ادبيات و فرهنگ زاهدانه تأثير عميقي بر تاريخ اين سرزمين گذاشته است (همان، ص 68ـ69).
همانطورکه پيش از اين اشاره شد، قديميترين قدمگاهها و معابد بودايي به سدة سوم پيش از ميلاد بازميگردد و شايسته است که دربارة زمان ايجاد مقام ابراهيم( تحقيق شده، با تاريخ فوق مقايسه شود تا مبناي مناسبي براي ريشة توحيدي قدمگاه استخراج شود.