چکیده:
براساس ظواهر قرآن کریم از بین تمام موجودات، فقط انسان واجد مقام جانشینی تکوینی و تشریعی خداست. این انحصار، موجب طرح این پرسش مهم میشود که «براساس چه ملاکی این مقام اختصاصی به انسان داده شده است؟» پژوهش حاضر به هدف کشف ملاک جانشینی انسان از خداوند با روش کیفی و توصیف و تحلیل دو آیه 70 سوره «اسراء» و 72 سوره «احزاب»، به نتایج زیر دست یافته است. از دیدگاه قرآن کریم، ملاک انتخاب نوع انسان برای جانشینی از خداوند در بین موجودات علاوه بر استعداد یادگیری اسماء، عبارت است از: توانایی قبول امانت و تکریم خداوند، که هر دو نشان از استعداد خاصی است که خدای متعال در وجود انسان نهاده است.
خلاصه ماشینی:
مسئله خلافت الهي انسان از ديرباز مورد توجه بوده و نوشتهها و مقالات بسياري در اين زمينه نوشته شده که هرکدام به ابعاد مختلف اين موضوع پرداختهاند، در بين نوشتهها برخي به مسئله ملاک خليفةاللهي انسان از ديدگاه قرآن و انديشمندان پرداختهاند، ولي در همه آنها محور بحث، آيات 30ـ34 سورة «بقره» است و کسي به دو آيهاي که در اين تحقيق مورد بررسي قرار گرفته نپرداخته است، بجز مقاله «خلافت انسان و مباني قرآني آن از ديدگاه ملاصدرا» (شجاري، 1391) که به ابعادي از خلافت الهي انسان ازجمله ضرورت وجود خليفه، خلافت در زمين و در عالم و لوازم خلافت پرداخته است و در نتيجه به اين مطلب اشاره دارد که ضعف انسان و قبول امانت الهي موجب خلافت انسان در زمين است.
3. دلالت آيه بر ملاک جانشيني انسان از خداوند همانطورکه گذشت ماده «ک ر م» دال بر شرافت ذاتي چيزي است و مراد از تکريم اعطاي شرافت است و اين شرافت و خصيصهاي که خداوند در وجود انسان قرار داده با توجه به قرائن، استعداد و ظرفيتي است که به انسان لياقت خليفةاللهي ميدهد، و با توجه به اينکه اين شرافت مخصوص انسان است در هيچ موجود ديگري يافت نميشود، و نيز از مقايسه تکريم و تفضيل به دست آمد که، تفاوت بين آنها در اين است که، تکريم در مورد عنايت و نعمت ويژه خداوند به انسان است، ولي تفضيل برتري انسان بر موجودات ديگر، در نعمتي مشترک را ميرساند، لذا از تفضيل نميتوان استعداد و ظرفيت خاص انسان را استفاده کرد، و در نهايت به دست آمد که مراد از بنيآدم، نوع انسان است.