چکیده:
این پژوهش بر آن است عنصر رنگ را به عنوان کلید واژه مشترک که هم در آیات قرآن و هم در معماری مسجد در تمدن اسلامی وجود داد مورد بررسی و تبیین قرار دهد. درهنرومعماری تمدن اسلامی، از رنگها بصورت خردمندانهای استفاده میشود و این استفاده با آگاهی از معنای نمادین هر رنگ و واکنش کلی ایجاد شده از آن رنگ در روان انسان، و در مکانی مقدس- یعنی مسجد- انجام میپذیرد. تلاش هنرمند مسلمان همواره بر این بوده که با استفاده از شناخت اصول رنگ در معماری اسلامی، بتواند گامی موثر در مسیر شکوفایی هنر اسلامی در معماری مقدس مساجد بردارد. با توجه به اینکه هنرمند در معماری مساجد از اصیلترین رنگها (که در قرآن از آنها نام برده شده) استفاده نموده، لذا محور اصلی پژوهش حاضر، تبیین ارتباط و پیوستگی تنگاتنگ تزیین معماری مسجد با عنصر رنگ-که در متن کتاب آسمانی به انواع آن نیز اشاره شده- میباشد. به روش توصیفی- تحلیلی از منابع و مطالعات تاریخ هنر این استنباط و نتیجه مطرح میشود که قرآن منبع اصلی اندیشه معمار مسلمان در تزیین پوشش داخلی و خارجی معماری مسجد در تمدن اسلامی بوده و معماران اسلامی به رنگهای مطرح شده در قرآن برای تزیین فضای داخلی و بیرونی مساجد توجه خاصی داشتهاند.
This research aims to examine and explain the element of color as a common keyword, which exists both in the verses of the Qur’an and in the architecture of mosques in Islamic civilization. In the art and architecture of Islamic civilization, colors are used wisely, and this use is done with the knowledge of the symbolic meaning of each color and the general reaction created by that color in the human psyche, and in a holy place - that is, the mosque. The effort of the Muslim artist has always been to take an effective step towards the flourishing of Islamic art in the sacred architecture of mosques by using the knowledge of the principles of color in Islamic architecture. Considering that the artist has used the most original colors (which are mentioned in the Quran) in the architecture of mosques, therefore the main focus of this research is to explain the connection and close connection between the architecture of the mosque and the element of color, which in the text of the Holy Book It is also mentioned. In a descriptive-analytical way from the sources and studies of art history, the conclusion is raised that the Quran was the main source of Muslim architect’s thought in decorating the interior and exterior of mosque architecture in Islamic civilization and Islamic architects have paid special attention to the colors mentioned in the Quran to decorate the interior and exterior of mosques.
خلاصه ماشینی:
در هنر و معماری تمدن اسلامی، از رنگها بهصورت خردمندانه ای استفاده میشود و این استفاده با آگاهی از معنای نمادین هر رنگ و واکنش کلی ایجاد شده از آن رنگ در روان انسان، و در مکانی مقدس- یعنی مسجد- انجام می پذیرد.
با توجه به اینکه هنرمند در معماری مساجد از اصیلترین رنگها (که در قرآن از آنها نامبرده شده) استفاده نموده، لذا محور اصلی پژوهش حاضر، تبیین ارتباط و پیوستگی تنگاتنگ تزیین معماری مسجد با عنصر رنگ-که در متن کتاب آسمانی به انواع آن نیز اشارهشده- میباشد.
به روش توصیفی- تحلیلی از منابع و مطالعات تاریخ هنر این استنباط و نتیجه مطرح میشود که قرآن منبع اصلی اندیشه معمار مسلمان در تزیین پوشش داخلی و خارجی معماری مسجد در تمدن اسلامی بوده و معماران اسلامی به رنگهای مطرح شده در قرآن برای تزیین فضای داخلی و بیرونی مساجد توجه خاصی داشته اند.
در بخش دوم، جهت گواهی آیات قرآنی درباره ارتباط رنگ با معماری اسلامی مسجد؛ به تجزیهوتحلیل منابع و تحقیقات تاریخ هنر پیرامون ارتباط رنگ در قرآن و کاربردی که معمار مسلمان از این عنصر در فضای داخلی و بیرونی معماری مساجد بکار برده، پرداختهشده است.
هیلن برند، هنرهای بکار رفته در مسجد را جامع کلیه رمز و رازهای معماری اسلامی و قلب تپنده معماری اسلامی میداند و معتقد است که از همان ابتدا جایگاه و نقش نمادین آن از سوی مسلمانان بهخوبی دریافت شد (هیلن براند، 1380: 31) مفهوم شناسی نور ورنگ در آیات قرآن پیش از معرفی انواع رنگها در قرآن، میبایست یک نکته مهم را موردبررسی و تبیین قرار داد.