چکیده:
از عناصر مؤثر در تشخیص دلالت احادیث، ملاحظۀ فهم و برداشت راوی است که از دیرباز مورد توجه محدثان و فقیهان شیعه بوده است. هر چند اندیشمندان عرصۀ حدیث در استخراج فهم راوی ابتکاراتی از خود نشان دادهاند و به طور پراکنده در ضمن شرح حدیث و استدلالهای فقهی به برخی از زوایای این بحث پرداختهاند، اما مباحث نظری مربوط به شیوههای استخراج فهم راوی و نقش آن در استنباط حکم همواره مورد غفلت بوده است. این نوشتار با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی تلاش میکند تا با تأمل در احادیث مربوطه و نمونههای فقهی، شیوههای استخراج فهم راوی را به دقت مورد مطالعه قرار دهد. تغییر سیاق جملات در حدیث واحد، درج روایت در سیاق احادیث یک باب، ملاحظۀ سؤال راوی، شناسایی جملات دارای شبهۀ تردید، توجه به عنوان بابی که حدیث در آن ذکر شده، اتحاد راوی در احادیث متعارض و بررسی احادیث متضمن حکایت فعل از روشها و منابع مهم استخراج فهم راوی است.
خلاصه ماشینی:
هر چند اندیشمندان عرصۀ فقه در استخراج فهم راوی ابتکاراتی از خود نشان دادهاند و به طور پراکنده در ضمن استدلالهای فقهی به برخی از زوایای این بحث پرداختهاند، اما مباحث نظری مربوط به شیوههای استخراج فهم راوی و نقش آن در استنباط حکم همواره مورد غفلت بوده است.
تغییر سبک و سیاق جملات در حدیث واحد، درج روایت در سیاق احادیث یک باب، ملاحظۀ سؤالاتی که راوی بعد از شنیدن سخن معصوم پرسیده، شناسایی جملات دارای شبهۀ تردید و توجه به عنوان بابی که حدیث در آن ذکر شده، از روشها و منابع مهم استخراج فهم راوی است.
3 در این حدیث راوی مشارٌ الیه معصوم را بیان کرده و مینویسد که اشاره حضرت به مَفصل بین کف دست و انگشتان بوده است.
در این حدیث مشخص نیست حضرت به سرخی سمت مشرق اشاره کرده و یا سرخی سمت مغرب، لکن راوی مشارالیه معصوم را با عبارت «یعنی ناحیة المشرق» توضیحداده است.
در ادامه راوی سؤال میکند: کسی که هفتصد درهم دارد پرداخت زکات بر او واجب است؟ ظاهر استفهام راوی این است که وی از کلام معصوم، اصل وجوب زکات بر چنین شخصی را فهمیده و لذا جهت اطمینان خاطر برداشت خودش را با سؤالی از حضرت میپرسد.
» دارای اضطراب است و لکن سؤال بعدی راوی «هُوَ الْقَتْلُ؟» ظهور در این دارد که وی از جواب امام صادق۷ قتل را فهمیده است و چون حکم برای سائل تازگی داشته است، لذا آنچه را فهمیده، برای اطمینان خاطر از معصوم میپرسد.
3. خروج حدیث از إضمار، تعیین مَرجَع ضمیر، تعیین مشارٌ الیه معصوم، بیان معانی الفاظ، ذکر مصداق برای حکم شرعی از جمله ثمرات فهم راوی استخراج شده از سیاق احادیث است.