چکیده:
به مناسبت هفته پژوهش، یازدهمین نشست از سلسله نشستهای علوم اسلامی و انسانی دیجیتال با موضوع «نشر دیجیتال و چالشهای مالکیت معنوی» در تاریخ 19 آذر 1401 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار گردید. در این نشست، حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید حسن شبیری، رئیس دانشکده حقوق دانشگاه قم و نویسنده کتاب حقوق مالکیت فکری در آثار برگرفته از رایانه و چندین اثر پژوهشی دیگر، حضور داشتند. همچنین، مهمان دیگر این نشست، جناب آقای دکتر غلامی جلیسه، دانش آموخته حوزه علمیه و مدیر موسسه بیاض و کارشناس کتابهای خطی و صاحب مقالات متعدد در این باره بودند. در این جلسه، کارشناسان به تبیین مفهوم مالکیت مالی و فکری آثار علمی و مسائل مرتبط با آن در حوزه نشر دیجیتال پرداختند. بیان چالشهای حوزه مالکیت فکری و تبیین مشکلاتی که رهاشدگی فضای مجازی برای پدیدآورندگان، ناشران و مالکان فراهم آورده است، از جمله مباحث مهمی بود که در این جلسه به آنها پرداخته شد. علاوه بر این، به سوالات شرکت کنندگان در جلسه هم پاسخ داده شد که در ادامه، فرازهای مهم این مباحث، از نظر شما میگذرد.
خلاصه ماشینی:
ـ تاریخ حقوق معنوی تا پیش از ورود صنعت چاپ به ایران و بحث تکثیر، تقریباً هیچ دغدغهای در موضوع حقوق معنوی وجود نداشته است؛ یعنی نزدیک به سیزده قرن بعد از اسلام، این گونه بوده است که آثاری تولید میشده و عدّهای هم که عمدتاً شاگردان و علاقهمندان به آن پدیدآورنده بودهاند، از آنها استنساخ میکردند و اگر هم پولی پرداخت میشد، دستمزدی بود که به کاتب میدادند.
همین رویه را بعد از ورود صنعت چاپ هم تا مدّتها در ایران داشتیم؛ یعنی شاید تقریباً میشود گفت تا اواسط دوره ناصری در دوره قاجار، تنها دغدغهای که یک مقدار شایع بود و مورد توجّه بود، همین بحث بود؛ اما آهستهآهسته با تکثیر و توزیع آثار از یک سو، و لحاظ جنبه تجاری کتابها از سمت دیگر، این دغدغه ایجاد میشود که یک عدّهای، از آثار دیگران بدون رعایت حقوق مالی و مادی اثر، سوء استفاده میکردند.
در آن زمان، نهایت اتّفاقی که میافتاد، مثلاً اگر شمارگان یک کتاب هزار نسخه بود، کسی میآمد و هزار نسخه دیگر هم او منتشر میکرد؛ اما امروز چالش اصلیای که در این بازار وجود دارد، بسیار وحشتناک است؛ یعنی نمیتوانید عددی برای تکثیر لحاظ کنید.
بنابراین، اگر مثلاً شما اثر فکری مثل نرمافزار یا کتاب در ایران دارید و این را میخواهید در کشوری دیگر توزیع کنید و بفروشید، هیچ کپیرایتی در آنجا ندارد؛ مگر اینکه آن کشور، عضو کنوانسیون برن باشد که آن، قضیه متفاوتی است.