چکیده:
پژوهش پیشرو میکوشد با روش توصیفی و تحلیلی، جلوههای گوناگون مشارکت سیاسی در حکومت اسلامی را نمایان ساخته و تحقق آن در مصادیق این شیوه از حکومت را بررسی کند. براساس یافتههای این پژوهش، در حکومت اسلامی جلوههای گوناگونی از مشارکت سیاسی، شامل زمینهسازی برای تشکیل حکومت، حراست از حکومت، دخالت در تصمیمگیریها، اطاعت از حاکم، نظارت بر حاکم، ارشاد حاکم و سرانجام، بازخواست حاکم تحقق میپذیرد. توجه به جلوههای پیشگفته که برخاسته از زمینههای مشارکت سیاسی در دو حوزۀ باورها و بایدهای دینی است، این ادعا را آسان میسازد که برخلاف پندار سکولاریسم، راه مشارکت سیاسی در حکومت اسلامی مسدود نبوده و مرجوح بودن نظرات شهروندان نسبت به فرامین الهی، بهمعنای نادیده گرفتن جایگاه و نقش آنها در اداره جامعه نیست؛ نهتنها ابتنای حکومت بر دین واحد و مشخص اسلام، با اساس مشارکت سیاسی ناسازگار نیست، بلکه مشارکت شهروندان در سیاست از ارکان مهم و اساسی حکومت دینی است.
Using descriptive and analytical method, this paper seeks to show the various manifestations of political participation in the Islamic government and examine its realization in some instances of this method of government. According to the findings of this study, in the Islamic government, various manifestations of political participation are realized, including preparing the ground for the formation of the government, protection of the government, participation in decision-making, obedience to the ruler, supervision on the ruler, guidance of the ruler and finally, accountability of the ruler. Attention to the aforementioned manifestations, that arise from the fields of political participation in the two spheres of religious beliefs and duties, facilitates the claim that, contrary to secularists’ ideas, the path to political participation is not blocked in the Islamic government; the priority of divine rules over citizens’ preferences does not mean ignoring their position and role in the management of society. Not only is the government based on the single and specific religion of Islam compatible with the basis of political participation, but also the participation of citizens in politics is one of the important and basic pillars of religious government.
خلاصه ماشینی:
توجه به جلوههای پیشگفته که برخاسته از زمینههای مشارکت سیاسی در دو حوزۀ باورها و بایدهای دینی است، این ادعا را آسان میسازد که برخلاف پندار سکولاریسم، راه مشاركت سیاسی در حکومت اسلامی مسدود نبوده و مرجوح بودن نظرات شهروندان نسبت به فرامین الهي، بهمعناي ناديده گرفتن جايگاه و نقش آنها در اداره جامعه نیست؛ نهتنها ابتنای حکومت بر دين واحد و مشخص اسلام، با اساس مشاركت سیاسی ناسازگار نيست، بلکه مشاركت شهروندان در سیاست از اركان مهم و اساسي حكومت ديني است.
با توجه به این نکته، در بررسی مشارکت سیاسی در حکومت اسلامی، نباید نقش مردم را صرفاً در بیعت، انتخابات و مانند آنها بجوییم و میتوان گفت از بارزترین مصادیقِ تحققیافته مشارکت سیاسی، غزوات و سریههای صدر اسلام در برابر کفار و منافقان و نیز دفاع هشتساله ملت مسلمان ایران دربرابر تجاوز جبهه استکبار به کیان اسلام بوده است.
براساس باورهای اسلامی و الزامات دینی که بیان آنها گذشت، این دو امر در حکومت اسلامی صرفاً در قالب مشورت به حاکم الهی انجام میشود؛ یعنی ماهیت حضور مردم در مجلس قانونگذاری و نیز شرکت آنها در انتخابات گوناگون، چیزی جز مشورتدهی به حاکم اسلامی نبوده و اتکای امور به رأی مردم، ترتیبی است که حاکم اسلامی با توجه به اهمیت مشارکت مردم در اداره حکومت اسلامی و با در نظر گرفتن مقتضیات زمان و در چهارچوب شرع، اتخاذ کرده است.
اما اگر حکومت از پذیرش نصایح سر باز زند یا مردم نصیحت و ارشاد را کارساز ندانسته و برای اصلاح امور، خود را نسبت به بازخواست حاکم یا دیگر کارگزاران حکومتی ناگزیر یابند، جلوه دیگری از مشارکت سیاسی تحقق مییابد که در بحث بعد به آن اشاره میشود.