چکیده:
کشف نوآوریهای ابهری در حوزه متافیزیک و کلام و تعیین جایگاه تاریخی وی در این دو ساحت، وابسته به سنخشناسی مسائل فلسفی و کلامی در اندیشههای اوست. بر این اساس در جستار پیشرو: 1. مسئلهشناسی (ساخت و طراحی مسائل فلسفی و کلامی)؛ 2. تعیین جایگاه طرح مسائل؛ 3. شناخت رویکردهای پذیرفته شده نزد ابهری و 4. سطحبندی آثار وی و همسانی یا تحول آنها، بررسی میشود. برپایه یافتههای این جستار، آثار فلسفی ابهری را در سه سطح میتوان طبقهبندی کرد؛ آثار سطوح اول و دوم، بیشتر وامدار سنت رایج فلسفهنویسی بهلحاظ محتوایی است، اما در آثار سطح سوم، مواجهههای انتقادی در برابر دیدگاههای نظام ارسطویی- سینوی و همچنین برخی ایدههای فخررازی آشکار میشود؛ هرچند این زمینههای انتقادی، به طرح ایدههای نوآورانه در حوزه متافیزیک نینجامیده است. پارادایم فکری ابهری، مشائی است؛ هرچند وی تمایلی به برخی دیدگاههای شیخ اشراق همانند تحلیل ادراک و برخی مسائل نفس نشان میدهد. وجودشناسی، مسائل مرتبط با واجب و بررسی شیوههای متکلمان، سه زمینه مهم آثار متافیزیکی ابهری است. ابهری در تکنگاشت کلامی خود، متاثر از مبانی کلامی اشعری است؛ اما در بیشتر آثار فلسفی، با اختصاص یک بخش به نقد مبانی و مسائل کلام اشعری، ازجمله: همسانی وجودی ممکن و حادث، بازگشتپذیری معدوم، نقد موجبانگاری فلسفی و مسئله عقول و نفوس پرداخته است. ابهری فیلسوف را میتوان متفکری نقاد و نه طراح ایدههای نوآورانه نامید؛ هرچند نقش او در نگارش آثار آموزشی با رویکرد تنقیحی ارزشمند است.
Discovering Abhari's innovations in the field of metaphysics and theology and determining his historical position in these two fields depend on the typology of philosophical and theological issues in his thoughts. This research studies: 1. problemology (posing and developing philosophical and theological problems); 2. Determining the position of raising problems; 3. Knowing the approaches accepted by Abhari and 4. Classifying his works and finding out their similarities or changes. Based on the findings of this study, Abhari’s philosophical works can be classified into three levels; in terms of content, the works in the first and second levels owe much to the prevailing tradition of writing philosophy, but the works in the third level manifest critical encounters with the views of the Aristotelian-Sinaitic system as well as some of the ideas of Fakhr-e Razi; however, these critical positions have not led to the development of innovative ideas in the field of metaphysics. Abhari's intellectual paradigm is peripatetic, although he is inclined to some of Sheikh Ishraq's views, such as the analysis of perception and some issues of the soul. Ontology, issues related to the obligatory, and the study of the theologians' methods are three important areas in Abhari's metaphysical works. In his theological monograph, Abhari is influenced by the theological principles of Ash'ari. But in most philosophical works, he deals with the issue by adding a chapter to the critique of the principles and issues of Ash'arite theology, including: possible existential identity and contingent accident, the reversibility of non-existent, critique of philosophical determination and the issue of intellects and souls. Abhari, the philosopher, can be considered as a critical thinker, not an innovator of new ideas; however, his role in writing educational materials with a revisionist approach is valuable.
خلاصه ماشینی:
برپایه یافتههای این جستار، آثار فلسفی ابهری را در سه سطح ميتوان طبقهبندی کرد؛ آثار سطوح اول و دوم، بیشتر وامدار سنت رایج فلسفهنویسی بهلحاظ محتوایی است، اما در آثار سطح سوم، مواجهههای انتقادی در برابر دیدگاههای نظام ارسطویی- سینوی و همچنین برخی ایدههای فخررازی آشکار میشود؛ هرچند این زمینههای انتقادی، به طرح ایدههای نوآورانه در حوزه متافیزیک نینجامیده است.
در بررسی و واکاوی این مسائل، از آثار زیر بهرهبرداری شده است: منتهیالافکار، کشفالحقایق، بیانالأسرار، کتاب المطالع، تلخیصالحقائق، زبدهًْالحقائق؛ 2 برای نمونه میتوان به آثار زیر اشاره کرد:خلاصهًْالافکار، تصحیح مهدی عظیمی و هاشم قربانی؛منتهیالافکار، تصحیح مهدی عظیمی و هاشم قربانی؛«میراث اثیری؛ حیات و کارنامه اثیرالدین ابهری»، مهدی عظیمی، مجله تاریخ فلسفه؛ «منطق ابهری در بیان الاسرار»، مهدی عظیمی، مجله فلسفه و کلام اسلامی؛«الرسالهًْ الزاهرهًْ»؛ نوشته اثیرالدین ابهری، نسخهشناسی، متنشناسی، تصحیح و تحلیل: مهدی عظیمی و هاشم قربانی، مجله فلسفه و کلام اسلامی؛«تصحیح و تحقیق رساله تحریر الدلائل فی تقریر المسائل» اثر اثیرالدین ابهری، مجله فلسفه و کلام اسلامی؛«قیاس اقترانی شرطی نزد اثیرالدین ابهری»، اسدالله فلاحی، مجله پژوهشهای فلسفی.
الهیات ابهری در منتهیالافکار و کشفالحقائق در سنجش با الملخص، گویای آن است که ابهری هرچند در چیدمان و ساختار مسائل و گونهشناسی دلیلآوری بر مدعیات فلسفی، متأثر از رازی است، اما وی برخی از مباحث الملخص را، بهصورت شفاف طرح میکند و ازاینرو به بسیاری از شقوق اشکالات و پاسخهای فراگیر یا مسائل فرعی ذیل مسئله اصلی که برای رازی اهمیت داشت، اشاره نکرده و یا آنها را حذف کرده است؛ مانند بحث معناشناختی عقل و تبیین عقل نظری و عملی.