چکیده:
مسالۀ اصلی این مقاله، واکاوی مبانی و رویکردهای رجالی آیتالله هاشمی شاهرودی است. برای دستیابی به این مهم، تقریرات نه سال آخر دروس خارج فقه ایشان بررسی شد. به طور کلی مبانی فکری آیتالله شاهرودی در اعتبار سنجی حدیث را میتوان به دو دستۀ کلی «مبانی رجالی» و «مبانی مصطلح الحدیثی» تقسیم کرد. رویکرد اصلی ایشان در اعتبار سنجی روایات بر اساس «وثاقت صدوری» است؛ البته ایشان ابتدا به بررسی سندی میپردازد و سپس به قراین دیگر روی میآورد. بنابراین وی علاوه بر بررسی سندی احادیث، اجماع علما، عمل اصحاب و یا اعراض از آن را مد نظر قرار میدهد. بر این اساس، گاهی از روایت صحیح السند به جهت دلالی و موارد وثاقت صدوری چشم پوشی میکند. آیتالله شاهرودی در دامنۀ توثیقات عام، قائل به پذیرش قاعدۀ توثیق مشایخ ثقات ثلاثه، توثیق مشایخ علی بن ابراهیم، نقل اجلا و توثیق خاندان آل ابی شعبه است و در مقابل، اعتبار مراسیل ابن ابی عمیر را بر نمیتابد و در پذیرش قاعدۀ توثیق راویان کامل الزیارات، مردد است.
الخلاصه
یتمثل الموضوع الريیسی فی هذا المقال فی تحلیل مبادي ومناهج ایه الله هاشمی الشاهرودی ولتحقیق هذا الهدف تم فحص محاضرات السنوات التسع الاخیره من ابحاثه الفقهیه الاستدلالیه. بشکل عام، یمکن تقسیم الاسس الفکریه لایه الله الشاهرودی فی التحقق من صحه الحدیث الی فيتین عامتین: «الاسس الرجالیه» و «اسس مصطلح الحدیث». منهجه الريیسی فی التحقق من صحه الروایات مبنی علی «وثاقه الصدور». بالطبع، یقوم اولا بفحص السند ثم یتحول الی مناقشه القراين الاخری. لذلک، فهو بالاضافه الی الفحص السندی للاحادیث، فانه ینظر الی اجماع العلماء و عمل الاصحاب، او اعراضهم عنها. علی هذا الاساس، یتجاهل احیانا الروایات الصحیحه سندا لعله دلالیه او علل اخری ترجع الی وثاقه الصدور فیها. یومن ایه الله الشاهرودی من باب التوثیقات العامه بصحه قاعده توثیق مشایخ الثقات الثلاثه و توثیق مشایخ علی بن ابراهیم و وثاقه نقل الاجلاء و وثاقه ال ابی شعبه، ومن ناحیه اخری لا یعتبر صحه مراسیل ابن ابی عمیر، ویتردد فی قبول حکم وثاقه رواه کامل الزیارات.
خلاصه ماشینی:
4 این نظریه یک جنبۀ رجالی دارد (لا یروونَ إلا عَمن یوثَقُ بِهِ) و یک نظریۀ درایهای دارد محمد بن سهل بن یسع اشعرى: توثیق صریح نشده است، ولی شاید بتوان از مجموعۀ قراین اطمینان پیدا كرد كه ایشان از اجلا و از معاریفى بوده است كه بزرگان از او حدیث نقل كردهاند.
نقل بزرگان و اجلا: مرحوم هاشمی شاهرودی در خلال بحث وجوب زکات، به روایتی برخورد میکند که در آن نام ابراهیم بن هاشم آمده است و این چنین به وثاقت ایشان میپردازد: «ابراهیم بن هاشم در کتب رجالى توثیق صریح ندارد، اما اشکال سندى وارد نیست؛ زیرا ابراهیم بن هاشم اگرچه توثیق صریح ندارد، ولى کسى مانند ایشان نیازى به توثیق ندارد؛ زیرا ایشان از اجلاى اصحاب ماست که حدود 4 هزار روایت دارد در کافى و غیر کافى از کتب اربعه و از معاریف و اساطین روات احادیث شیعه است و اولین کسى است که احادیث الکوفیین را در قم منتشر ساخته، و اجلای روات از قمیون از ایشان روایت کرده، و مورد تسالم و قبول همۀ روات معتبر قمیون آن زمان مثل محمد بن عیسى و اشعریون و غیره بوده است که خیلى هم در رابطه با روات دقت میکردند و از هرکسى اخذ روایت نمیکردند.
» 4 یکی از مباحث طرح شده در درس آیتالله شاهرودی همین مسأله تعویض سند است که ایشان در ذیل روایتی 5 در خصوص زکات، این نکته را مورد استناد قرار میدهد: «این روایت را شیخ طوسى در مبدأ سند، از على بن حسن بن فضال نقل میکند که نجاشی، رجال، ص 98.