چکیده:
کتاب مواهب الهی اثر معینالدین یزدی، بهعنوان نخستین و مهمترین منبع تاریخ آلمظفر، نگاشته مورخ، فقیه و محدثی است که صاحب منصب این حکومت محلی پساایلخانی نیز بوده است. گرچه مواهب الهی، عمدتاً دربردارنده وقایع سیاسی و نظامی در گستره قلمرو آلمظفر (خاصه کرمان، یزد و فارس) است، اما اطلاعات اندک ولی ارزنده از مسائل اجتماعی و فرهنگی این حکومت ارائه نموده است. هدف اساسی این پژوهش، بررسی موضوعاتی ورای مسائل سیاسینظامی این اثر است که موجب شکلگیری افق وسیعتری درباره اوضاع اجتماعی دوران پرآشوب و مملو از هرجومرج عصر فترت میان سقوط ایلخانان تا برآمدن تیموریان میگردد. این نوشتار بر آن است با بهرهگیری از روش توصیفیتحلیلی مبتنی بر مطالعه منابع کتابخانهای، از طریق بررسی دقیق اطلاعات رویدادهای سیاسی و جنگها که بیشترین حجم اثر را در برگرفته، استخراج برخی دادههای اندک تاریخ اجتماعی ممزوج با این اطلاعات و نیز تمرکز روی اشارات مستقیم و غیرمستقیم مولف به برخی مطالب مرتبط با اوضاع اجتماعی، به بازنمایی مضامین و پدیدههای اجتماعی در مواهب الهی بپردازد. دستاوردهای حاصل از پژوهش، بیانگر آن است که معینالدین یزدی با وجود اهتمام به نگاشتن تاریخ رسمی آلمظفر و داشتن بینش تاریخی، اعتقادی و سیاسی، هم گهگاه به مضامین اجتماعی توجه نشان داده و هم تا حدی وضع برخی گروههای اجتماعی و رعایا را بهتصویر کشیده است. در این راستا، جایگاه و نقش برخی گروهها، مانند اندیشمندان دینی، شیعیان و سادات، شیوخ متصوفه و زنان درباری، امرای نظامی و دیوانی و راهزنان را مورد توجه قرار داده است. همچنین اشاراتی به برخی پدیدههای اجتماعی و تمدنی همچون قحطی، ویرانی، کشتار، بیماری، معماری و موسیقی در زمانه پرآشوب سده هشتم هجری، داشته است.
As the first and foremost source in the history of Muzaffarids , the book of "Mavaheb-e Elahi" is worked out by Moein Al-Din Yazdi who was a historian, jurist, narrator and also held an official position in this Post-Ilkhanid local government. Though including main political and military events in the territory of Muzaffarids (Kerman, Yazd and Fars in particular), this book also provides trivial but valuable information about the social and cultural issues related to the mentioned government. Since, lead to the formation of a broader viewpoint on the social situation of the turbulent and chaotic interregnum era between the fall of the Il-Khanid and the rise of the Timurid empire, the main goal of the present research is to examine the topics beyond the political-military issues mentioned in this book. This research is set out to represent social subjects and phenomena in "Mavaheb-e Elahi," employing a descriptive-analytical method based on the library resources, precise examination of the political events and wars covering the largest part of the book, extracting trivial social history data mixed with this information as well as focusing on direct and indirect hints mentioned by the author dealing with some issues related to social situations. The findings of the research indicate that in addition to write the official history of Al-e Muzaffar and owning historical, religious and political insights, Moein Al-Din Yazdi, has also paid attention to social issues and portrayed the situation of some social groups and peasantries. In line with this, the position and role of some groups including religious thinkers, Shiites, Sadat, Sufi sheikhs, court women, military and court officials as well as bandits have also been taken into account. Finally, there are also referrings to some social and civilizational phenomena such as famine, destruction, massacre, disease, architecture and music during the turbulent era of the 15th century A.D.
خلاصه ماشینی:
اهميت کتاب مواهب الهي براي تاريخ اجتماعي آل مظفر 1 جمشيد نوروزي 2 مژگان صادقيفرد چکيده کتاب مواهب الهي اثر معين الدين يزدي، به عنوان نخستين و مهم ترين منبع تاريخ آل مظفر، نگاشته مورخ ، فقيه و محدثي است که صاحب منصب اين حکومت محلي پساايلخاني نيز بوده است .
در اين ميان ، مواهب الهي در تاريخ آل مظفر (٧٩٥- ٧١٣ق / ١٣٩٣- ١٣١٤م ) با حمايت حاکمان اين سلسله ، توسط مولانا معين الدين علي بن جلال الدين محمد يزدي-کاتب ، منشي، مدرّس دارالسياده ، معلم شاه شجاع و فقيه ديني دربار مظفري- نگاشته شد.
معين الدين يزدي را پيرو مکتب تاريخ نگاري وصاف شيرازي دانسته اند و مواهب الهي را، نخستين اثري ذکر کرده اند که درباره دودمان هاي مظفري و آل اينجو يا به ديگر سخن اوضاع فارس و کرمان و يزد پس از فروپاشي ايلخانان مغول نوشته شده است (دالوند، ١٣٨٣: ١٦٦).
راهزنان يا به نوشته معين الدين يزدي «حراميان »، در قرن هشتم هجري به عنوان يکي از گروه هاي اجتماعي تأثيرگذار بر امنيت در گستره قلمرو آل مظفر، مورد توجه مؤلف مواهب الهي هستند.
يزدي پس از مقام وزارت ، قضاوت را نيز از مهم ترين مناصب ديواني معرفي مي نمايد و اسامي چند تن از قاضيالقضات هاي اين دوره را در اختيار ما نهاده است ؛ اما در اين ميان نکته قابل توجه آن که مواهب الهي تنها منبعي است که اشاره ميکند که مدتي کوتاه خود شاه شجاع مظفري بر حسب تکليف مقام قاضيالقضاتي را داشت (معلم يزدي، ١٣٢٦: ٢٤٢).