چکیده:
اسلام، ایمان و احسان، سهگانۀ اصلی ابعاد زندگی دنیوی و اخروی است. مستند این سهگانه حدیثی است معروف به حدیث جبرئیل که نشان میدهد اسلام بر اعمال ظاهری، ایمان بر اعمال باطنی و احسان بر مشاهده و رؤیت دلالت دارد. بنابراین مؤمنان مسلماناند، و اهل احسان مسلمان و مؤمناند. اگرچه برخی از صوفیه اسلام و ایمان و گاه احسان را تفسیر و تأویل کردهاند، خواجه یوسف همدانی (440- 535 ق) نگاه ویژهای به این مقولات دارد و نخستین کسی است که بهطور گسترده این سهگانه را در دو اثر خود آوردهاست؛ نخست در کتاب رتبةالحیات و سپس در کتاب الکشف عن منازل السائرین الی الله. الکشف (به شمارۀ 438، کتابخانۀ نافذپاشا) مفصّلترین اثر خواجه یوسف است که تاکنون منتشر نشده است. براساس دستنویسی نویافته از این اثر کوشیده شد تا دیدگاههای وی استخراج و بررسی گردد. در این جستار نشان داده میشود که خواجه یوسف به این سهگانه چه نگاه ویژهای داشته و مراتب سیر صعودی انسان را در این مراحل بهگونهای تبیین کرده که پیش از وی مطرح نبوده است. از این منظر انسان از مرتبۀ اسلام به ایمان و سپس به احسان سیر میکند و درنهایت، به رؤیت میرسد که خواجه آن را حریّت و آزادی میخواند.
“Islam” (Submission to be a Muslim), “Faith” and “Ehsan” (goodness) are the three main dimensions of worldly and otherworldly life. The documentary of this trinity is a hadith known as the hadith of Gabriel, which shows that Islam implies outward deeds, Faith in inward deeds, and Ehsan in observation; thus, the faithful people are Muslims and the people of ehsan are Muslims and faithful. Although some Sufis have interpreted Islam and faith and sometimes ehsan, Khwaja Yusuf Hamadani (435-535 AH) has a special view on these categories and is the first person who extensively include this trilogy in his two work; First in the book Rotbat al Hayat and then in the book Alkashf an Manazil al Saerin elallah. Alkashf (No. 438) is the most detailed work of Khwaja Yusuf that has not been published yet; Based on the manuscript of this book, we have tried to extract and study his views. In this article, we have shown what a special view Khwaja Yusuf had on this trinity, and explained the ascending course of man in these stages in a way that had not been discussed before him. From this perspective, man goes from the level of Islam to faith and then to ehsan, and finally, he reaches the stage of observation which Khwaja calls freedom and liberty.
خلاصه ماشینی:
٢- پيشينة پژوهش تاکنون کتاب يا پژوهش مستقلي در زمينۀ موضوع اين مقاله يافت نشد و نيـز دربـارة تفـسير حديث جبرئيل تحقيق مستقلي انجام نشده است ولي ميتـوان پيـشينۀ پـژوهش را ايـن گونـه بيان کرد: محمد السعدي فرهود (صفر ١٤١٨ ق ) در مقالۀ «حـديث الإسـلام والإيمـان والإحـسان » حدودا در چهار صفحه بخش «ايمان » و «احسان » را از حديث جبرئيـل بـا اسـتناد بـه آيـات قرآني بدون رويکرد عرفاني، به زبان ساده تر معني و به طورمختصر تفسير کرده اسـت .
احمد عابدي (١٣٨٢) در بخشي از مقالۀ «درجۀ احـسان يـا مقـام شـهود رب » بـه مفهـوم احسان پرداخته و نشان داده است که نام «حـسن » مربـوط بـه ملکـوت عـالم اسـت نـه عـالم ناسوت و در ادامه ، تفسير احسان از حديث مربوطه را از زبان خواجه عبدالله انصاري آورده است : اهل احسان در درياي توحيد غرق اند و عرفان و تصوف در احسان خلاصه ميگردد، زيرا همۀ تلاش عرفان چه در باب عبادات و چه در باب معاملات آن است که بنده به مقـام مشاهده يعني احسان برسد.
Although some Sufis have interpreted Islam and faith and sometimes Ihsan, Khwaja Yusuf Hamadani (1048-1140 AD) has a special view on these categories and is the first person who extensively included this trilogy in his two works; First, in Rotbat al-Hayat and then, in Al-kashf an Manazil al-Saerin elallah.