چکیده:
امروزه با توجه به اهمیت تربیت اخلاقی نسل جوان و نوجوان، بهرهگیری از الگوهای کارآمد بومی در این زمینه امری ضروری به نظر میرسد. پژوهش حاضر با هدف تحقیق، استخراج و تبیین آرای تربیتی دو اندیشمند برجسته امامی یعنی خواجه نصیرالدین طوسی و ملا احمد نراقی انجام شده است. روش پژوهش حاضر توصیفی ـ تحلیلی است و عمده دادهها از بررسی تحلیلی دو کتاب اخلاق ناصری و معراج السعاده جمعآوری شدهاند. در اندیشه خواجه نصیر اصل «کرامت نفس» جایگاه ویژهای دارد. به نظر نگارنده در اندیشۀ خواجه نصیر دو روش «تنبیه هدفدار» و «تغافل» میتواند این اصل را محقق کند. در اندیشه ملا احمد نراقی نیز اصل «معالجه» نقش ویژهای دارد و روشهای «عمل به ضد» و «ملامت نفس» را میتوان برای این اصل عنوان کرد. اصل «تدریج» نیز اصلی است که در اندیشه هر دو اندیشمند وجود دارد که روش «عادت» مشترک بین آنها و روش «تلقین» اختصاصا در اندیشه ملا احمد نراقی نقش برجستهای دارد.
خلاصه ماشینی:
مرحله, علاج امراض جسمانیه, علاج امراض نفسانیه اول, غذاهای ضد طبع مرض, عمل به ضد افعال قبیح دوم, دوا و شربتهای ناگوار, سرزنش و ملامت نفس سوم, زهر و سمومات, اعمال رذیله ضد رذیله فعلی چهارم, داغ کردن و سوزانیدن, تکلیفات شاقه و ریاضات صعبه مشکله 1 پنجم, قطع عضو, " " کتاب شریف معراج السعاده مشحون است از نمونههایی که مستبطن روش «عمل به ضد» و یا قریب به آن از جمله «تحصیل ضد» میباشد که در زیر به نمونههایی اشاره میشود: 1 ـ در باب معرفی صفات رذیله، مرحوم نراقی یکی از صفات رذیله را «ایمنی از مکر خدا» معرفی میکنند و توضیح میدهند که «ایمنی از مکر خدا» یعنی انسان خود را از عذاب و امتحانات الهی ایمن بداند و از عظمت و جلال خدا هراسی نداشته باشد و ترسی از مؤاخذه الهی در دل نداشته باشد.
» (نراقی، 1377: 242 ـ 243) 3 ـ فاضل نراقی در باب علاج صفت رذیله «کبر» پس از بیان چند مرحله، روش «عمل به ضد» را توصیه میکند و چنین میآورد: «براى مرض كبر، معالجه عملى نيز هست كه بايد بر آن مواظبت نمود تا صفت كبر زايل شود؛ و آن اين است كه خود را بر ضد آن، كه تواضع است بدارد و خواهى نخواهى از براى خدا و خلق شكستگى و فروتنى كند و مداومت بر اعمال و اخلاق متواضعين نمايد تا تواضع ملكه او شود و ريشه شجره كبر از مزرع دل او كنده شود.
پس از مجموع آنچه بیان شد نتیجه میشود که روش «عمل به ضد» یکی از پرکاربردترین روشهای تربیت اخلاقی در باب علاج صفات رذیله است که در اندیشه مرحوم نراقی تبلور ویژهای دارد.