چکیده:
توحید الاهی اساسیترین بحثی است که در طی قرون متمادی مورد توجه ویژهی اندیشمندان عرصهی دانشهای عقلی و نقلی قرار گرفته است. این متفکّران با بهرهگیری از دادههای وحیانی و یاری ستاندن از عقل خدادای در دو ساحت تبیین و پاسخ به شبهات، بیان و بنان افسرده و غبار ابهام از چهرهی معارف والای عرصهی خداشناسی زدودهاند. از جملهی این متفکران استاد جعفر سبحانی است که به عنوان یکی از بزرگترین اندیشمندان معاصر، با بهرهمندی گسترده و عمیق از معارف عقلی و نقلی، در آثار گوناگونی که در موضوعات اعتقادی به نگارش درآوردهاند، به شرح و تفسیر مباحث بنیادین در عرصهی خداشناسی پرداخته است. ایشان توحید را به معنای اعتقاد به وجود خدایی یکتا میداند که شریکی ندارد، و دارای اسماء و صفات جمال و جلال است، و در پهنای هستی خالق، مدبّر و معبودی غیر از او وجود ندارد، و دارای اقسامی اساسی مانند توحید ذاتی، توحید صفاتی، توحید افعالی و توحید در عبودیت است. در مقالهی پیشرو با روشی توصیفی-تبیینی دیدگاه-های آیت الله جعفر سبحانی در دو بخش «معنای توحید» و «مراتب توحید» جمع آوری، تنظیم و تبیین گشته است.
خلاصه ماشینی:
در این میان آیت الله جعفر سبحانی به عنوان اسلامشناسی آگاه و ذوفنون که در آثار گوناگون اعتقادیِ خود، با دقت کلامی-فلسفی، به توضیح و شرح توحید، صفات الاهی و اقسام آن پرداخته و همانند دیگر اندیشمندانِ مکتب اهل بیت علیهم السلام، ذات و صفات الاهی را به گونهای منزّه از بیاناتِ نادرست، ترسیم نموده است.
ایشان در تعریف توحید به گونه ای عام به برخی از صفات الاهی مانند علم، قدرت، حیات اشاره کرده و توحید را به معنای اعتقاد به وجود خدایی یکتا دانستهاند که شریکی ندارد، و دارای اسماء و صفاتِ جمال و جلال است، و در پهنای هستی خالق، مدبّر و معبودی غیر از او وجود ندارد (همو، 1425ق: 1، 449).
نتایج توحید واحدیت تنزیه خدا از انواع ترکیب آیت الله سبحانی معتقد است خداوند مرکب از چیزی نمیباشد؛ زیرا اگر خداوند مرکب باشد، نیازمند به اجزاء میگردد و از آن جایی که هر موجودِ نیازمندی، ممکن است، خداوند نیز ممکن میشود.
توحید صفاتی و عینیت ذات و صفات آیت الله سبحانی بر این باور است که تمامی خداباوران وجود صفات کمال و جمال را برای خدا پذیرفتهاند، و فقط در کیفیت جریان آن ها بر ذات الاهی با یکدیگر اختلاف دارند (السبحانی، 1412ق: 2، 33) و عقل و نقل بر وجود صفات کمالیهی خدا دلالت دارد (همو، 1386ش: 47).
آیت الله سبحانی معتقد هستند اگر این صفات ازلی نباشند، مستلزم آن است که این صفات حادث و ممکن باشند، و از آن جایی که هر ممکنی نیازمند علت است، این صفات نیازمند محدِثی میباشند که این محدِث یا از ذات آن ممکن، یا از ذات خدا و یا از جانب علتی دیگر است؛ در صورت اول شیئ، علت برای خودش میگردد.