چکیده:
آﯾﻨﻪ، اﺑﺰاری اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﺑﺪاع در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮی ﺻﺎﺣﺐ ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋه ﺷﺪ. ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪﮔﯽ ﻧﻮر و ﺗﺼﻮﯾﺮ، ﻣﻬﻢ-ﺗﺮﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﻨﻪ ﺑﺎ آن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد. در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن، ﻧﻤﻮد ﭼﻨﯿﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﺳﺒﺐﺳﺎز ﺗﻌﺎﻃﯽ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺎ آﯾﯿﻨﻪ و آﯾﯿﻨﻪﮔﯽ ﺷﺪ و ﮔﺮهﺧﻮردﮔﯽ اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯽ، ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎدﯾﻦ ﻣﺘﻌﺪدی را ﺑﺮای آﯾﻨﻪ ﺷﮑﻞ داد. ﻫﺪف اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، واﮐﺎوی ﻣﻌﻨﺎی اﺳﺘﻌﺎری آﯾﻨﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﮥ اﯾﺮان اﺳﺖ. ﺑﺪﯾﻦﻗﯿﺎس ﭘﺮﺳﺶ آن اﺳﺖ:» ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم آﯾﻨﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﮥ اﯾﺮاﻧﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﺮوز و ﻇﻬﻮر ﻣﯽرﺳﺪ؟«ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ ﺷﯿﻮة ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ-ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﺑﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮ در اﺳﻨﺎد ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪای ﻧﺸﺎن داد؛ ﺑﺎزﺗﺎب اﻋﺘﻘﺎدات و ﺑﺎورﻫﺎی ﻋﺎﻣﯿﺎﻧﻪ در ﻣﻮرد آﯾﻨﻪ، در دﯾﻮان ﺷﺎﻋﺮان ﺑﺰرگ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﮐﺮات ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛ اﯾﻦ اﻣﺮ ﮔﻮاه ﺑﺮ ﺗﻮﺟﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ آﯾﻨﻪ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﻤﺎدﯾﻦ آن ﺑﺮای اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ ﺷﻌﺮی ﺑﺮای ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳﺖ. آﯾﻨﻪ در اﯾﺮان در ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺘﻨﻮع از ﺷﺎدی و ﻋﺰا ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ. اﯾﻨﻪ در ﺻﻮر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪﮐﺎر ﻣﯽآﯾﺪ و ﻋﻼوهﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادﺑﯿﺎت ﻋﺎﻣﻪ، در ﻫﻨﺮ و ﻣﻌﻤﺎری اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﻧﻘﺶآﻓﺮﯾﻦ ﻣﯽﺷﻮد و ﻋﻼوهﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎی ﮐﺎرﺑﺮدی، ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﺴﯿﺎری را در ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﺑﺮای ﺑﯿﻨﻨﺪه، ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻘﺪس را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻢ واﻻ و ﻧﻮر ﺗﺪاﻋﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ.
A mirror is a tool that became a special place in human societies as soon as it was invented. The reflection of light and image is the most important feature that a mirror is known for. In the meantime, the type of such characteristics became the reason for the extensive concepts of mirror and mirroring, and the connection of this discussion with Iranian culture formed multiple symbolic meanings for the mirror. The aim of this research is to study the metaphorical meaning of mirror in Iranian public culture. Accordingly, the question is: "How does the meaning and concept of mirror emerge in Iranian public culture?" The result was shown in a descriptive-analytical way and by searching in library documents; The reflection of popular beliefs and beliefs about the mirror is often observed in the court of great Iranian poets; This is a proof of their attention to the mirror and its symbolic features for use in poetic themes to influence the audience. In Iran, the mirror is the owner of various ceremonies of joy and mourning. It is used in different ways, and in addition to popular culture and literature, it also plays a role in the art and architecture of this land, and in addition to practical uses, it includes many concepts and for the viewer, the holy state in connection with Aalam Vala and light are associated .
خلاصه ماشینی:
در بعضي از مناطق معتقدند که حتي «اگر آيينه خانۀ کسي بشکند پيشامد ناگواري براي آن خانواده رخ خواهد داد و تا هفت سال دچار مشکل ميشوند» (ذوالفقاري و شيري، ١٣٩٤: ٦٦) از گذشته مردم آينه را نمادي از خوش يمني و روشنايي ميدانسته اند؛ در مواردي يکديگر را به نگاه کردن در آن سفارش ميکنند؛ عده اي باور دارند که «عروس بايد هنگام عقد در آينه نگاه کند» (موسوي بجنوردي، ١٣٩١: ١/ ٢١٦) و البته گاهي هم يکديگر را از نگاه کردن در آينه منع ميکنند؛ در اين مورد «گيلانيها معتقدند که نبايد به کودکي که هنوز نميتواند صحبت کند آينه نشان داد چراکه ممکن است لال شود يا همزاد پيدا کند و همچنين باور دارند که زن بينماز اگر در آينه نگاه کند، موجب تاريک شدن آينه ميشود» (شاملو، ١٣٨١: آ/ ٧٧٢).
در اين باور، آينه را براي دفع شومي به کار ميبرند و آن را جلوي جغد نگه ميدارند تا شر و شنامت را از خانه دور کنند، اما در مواردي هم خود آينه ، اسبابي براي بدشگوني تلقي ميشود؛ به عنوان مثال ، «هر کس سايۀ خود را در آينه ببيند به زودي خواهد مرد» (موسويبجنوردي، ١٣٩١: ١/ ٢١٦) يا اينکه ، شعاع آفتاب را که از طريق آينه منعکس ميشود، نبايد به خانه کسي انداخت ؛ زيرا باعث ويراني و مرگ در آن خانه ميشود (تبريزي، ١٣٦٣: ٥٣) و شکستن آينه بخت را نيز آنقدر نامبارک ميدانند که معتقدند «اگر آينه بخت بشکند يکي از عروس و داماد خواهند مرد» (انوشه ، ١٣٧٥: ٢١؛ هدايت ، ١٣٧٨: ٧٣؛ ياحقي، ١٣٨٦: ٦٢) از رفتن گل صحن چمن نوحه سرايي است هـر بـرگ آيـنـه مـرگ نـمـايـي اســت (صائب تبريزي، ١٣٨٣: ٣/ ٣٣٥٢) با نظر به اينکه در قيامت ، تنها اعمال انسان است که به وي باز ميگردد؛ بنابراين مرگ همچون آينه اي عمل ميکند که هر کس تصوير اعمال خود را در آن ميبيند.