چکیده:
یکی از موضوعات مهم در راستای عدالتخواهی، وظیفه عموم مردم جامعه در مقابله با مفاسد و منکرات کارگزاران حکومت اسلامی است که در کتب فقهی عمدتاً ذیل عنوان امربهمعروف و نهیازمنکر از آن بحث شده است. با توجه به رشد جوامع و پیچیدهتر شدن ساختارهای حکومت ــ مخصوصاً در مورد مفاسدی که اثرات مهمی بر جامعه دارند ــ عمدتاً امربهمعروف و نهیازمنکرهای انفرادی مؤثر واقع نمیشوند. ازاینرو اقدام عمومی در شرایطی که مشروع باشد، یکی از راههای مؤثر در رفع یا دفع فساد خواهد بود. حال با پیشرفت مطبوعات و رسانههای مجازی و بهطورکلی، افزایش راههای ارتباط اجتماعی، ممکن است از این ابزار جهت افشاگری نسبت به این مفاسد با هدف اطلاعرسانی و دعوت عمومی برای مقابله با فساد استفاده شود که بهعنوان یکی از مسائل مبتلابه در جامعه اسلامی، ضرورت پیدا میکند تا مورد بررسی واقع شود. در این تحقیق پس از بیان اجمالی مفهوم افشاگری، حکم شرعی افشاگری فساد و بررسی شمول ادله با عناوینی مانند غیبت، هجو مؤمن و اشاعه فحشا و تبیین جایگاه افشاگری فساد جهت نهیازمنکر، به این نتیجه رسیدهایم که افشاگری مفاسد کارگزاران با رعایت شرایط فقهی آن، جایز است.
A major issue in seeking justice is people’s duty of standing against the officials’ corruptions in the Islamic Government discussed in Fiqh books under the category of ‘enjoining what is right and forbidding what is evil’. In regard to the development and complexity of modern governments, this religious duty cannot be effective individually especially as it concerns the corruptions that widely affect the societies. It is therefore incumbent upon the general public to come into action while abiding by sharia. Nowadays, the expansion of virtual and social media could be the best means for achieving the goal and has to be taken into consideration in Islamic societies. Here, after a brief look at the corruption exposure concept, and the sharia decree against corruption that could extend to acts such as backbiting, libeling the believers and propagation of corruption, and the status of the act as an instance of ‘enjoining what is right and forbidding what is evil’, we have reached the conclusion that if fiqh principles are observed carefully, the act of exposure is totally permitted.
خلاصه ماشینی:
پيش از ورود به بررسي مباني، لازم است در خصوص ارتباط افشاگري فساد با نهيازمنکر، اين نکته لحاظ شود که افشاگري فساد در مواردي ميتواند ــ با لحاظ شرايط و مراتب موجود در باب نهيازمنکر ــ مصداقي براي نهيازمنکر شناخته شود مانند اينکه يک کارمند از مدير خود فسادي را مشاهده ميکند که ميتواند اثرات مخرب اجتماعي به بار بياورد و با لحاظ اهميت موضوع و يقين به عدم اثرگذاري تذکرلساني انفرادي، او احتمال ميدهد که اگر موضوع را گزارش دهد يا بين کارکنان ديگر افشا کند، فشار اجتماعي و نهيازمنکر جمعي آنها نسبت به اين فساد، مؤثر است و موجب رفع آن خواهد شد تا اثرات فساد را نيز دفع کند.
اما اگر گزارشدهي يا افشاگري نسبت به يک فساد با هدف برچيده شدن آن باشد و با تهييج قلوب مردم وتذکر و قصد نهيازمنکر و قيام در برابر منکر باشد، مصداق اشاعه فحشا نخواهد شد؛ همچنانکه يکي از شئون مبارزاتي انبيا و امامان (عليهم السلام) اين بود که با بيان مفاسد و عواقب آن (ابن بابويه ، ١٣٨٥،ج١، ص.
اين امر زماني محقق ميشود که مردم فساد را اطلاع داشته باشند تا نسبت به دفع يا رفع منکر اقدام کنند؛ زيرا در صورت ترک فريضتين ، هر عذابي ممکن است جامعه را فراگيرد و مطابق با ضابطه کلي قرآن کريم : «إن الله لا يغير ما بقوم حتي يغيروا ما بأنفسهم » (رعد/١١)، تمام مردم جامعه مسئوليت دارند که از شکاف برداشتن کشتي نجات امت - يعني حکومت اسلامي- جلوگيري کنند و به طور قطع ، عمل به اين تکليف بدون افشاگري فساد مفسدان حکومتي ممکن نيست .